(ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΑΘΑΝ. ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΥ)
Συν Αγίω Τριαδικώ Θεώ
Η Α π ο κ ά λ υ ψ ι ς
Του Αποστόλου και Ευαγγελιστού
Συν Αγίω Τριαδικώ Θεώ
Η Α π ο κ ά λ υ ψ ι ς
Του Αποστόλου και Ευαγγελιστού
Ιωάννου του Θεολόγου
Ομιλία 1η
(Εισαγωγή)
Συν Αγίω Τριαδικώ Θεώ εφθάσαμε και πάλι εις τον μήνα Οκτώβριο, τον μήνα που αρχίζουν οι πολλές δουλειές. Μπαίνουμε στον χειμώνα. Αρχίζει ακόμη και η προετοιμασία των χωραφιών για την σπορά. Και όπως εξέρχονται οι γεωργοί μας στα χωράφια των για την προετοιμασία των και την σπορά του σιταριού, έτσι εξέρχεται και ο Λόγος του Θεού. «Εξήλθεν ο σπείρων του σπείραι τον λόγον αυτού».1
Ο Λόγος του Θεού όμως δεν εξέρχεται για να οργώση. εξέρχεται για να σπείρη μόνον. το όργωμα αναφέρεται σε μας. Το αν λοιπόν θα έλθωμε να ακούσωμε λόγον Θεού, το πώς θα τον ακούσωμε τον λόγο του Θεού και το τι συνέπειες θα έχη αυτός στη ζωή μας, αυτό είναι κάτι που αφορά σε μας.
(Εισαγωγή)
Συν Αγίω Τριαδικώ Θεώ εφθάσαμε και πάλι εις τον μήνα Οκτώβριο, τον μήνα που αρχίζουν οι πολλές δουλειές. Μπαίνουμε στον χειμώνα. Αρχίζει ακόμη και η προετοιμασία των χωραφιών για την σπορά. Και όπως εξέρχονται οι γεωργοί μας στα χωράφια των για την προετοιμασία των και την σπορά του σιταριού, έτσι εξέρχεται και ο Λόγος του Θεού. «Εξήλθεν ο σπείρων του σπείραι τον λόγον αυτού».1
Ο Λόγος του Θεού όμως δεν εξέρχεται για να οργώση. εξέρχεται για να σπείρη μόνον. το όργωμα αναφέρεται σε μας. Το αν λοιπόν θα έλθωμε να ακούσωμε λόγον Θεού, το πώς θα τον ακούσωμε τον λόγο του Θεού και το τι συνέπειες θα έχη αυτός στη ζωή μας, αυτό είναι κάτι που αφορά σε μας.
Πάντως ο «σπείρων τον σπόρον» εξέρχεται διαρκώς. είναι η έξοδος του Θεού μας, που είναι μια έξοδος αγάπης προς τα κτίσματά Του, προς τους ανθρώπους, που πραγματοποιήθηκε με την Ενανθρώπησί Του, και έρχεται να σπείρη τον λόγο της θείας Του αληθείας. Αλλά, σας είπα, εξαρτάται από ημάς το πώς θα ακούσωμε τον λόγο του Θεού.
Μπροστά μας έχομε μία χρονιά. θα ερχώμεθα εδώ να ακούμε τον λόγο του Θεού. Πώς όμως θα τον ακούμε;
Πρέπει να σας πω ότι ο λόγος του Θεού άλλοτε πέφτει σε μια πατημένη «γη», άσκαφτη, ακαλλιέργητη, και αφήνει την «γη» αυτή της καρδιάς αδιάφορη. Μπαίνει κάποιος εδώ μέσα στον ναό, ακούει, και δεν δίνει καμμία σημασία.
Ακόμη ο λόγος του Θεού πέφτει και στις επιπόλαιες καρδιές, σ' εκείνες που ενθουσιάζονται, που μέσα τους αισθάνονται χαρά για τον λόγο του Θεού. αλλά, όταν θα βγουν έξω από την πόρτα, θα τα έχουν ξεχάσει όλα.
Άλλος «σπόρος» πέφτει σε καρδιές που υπόσχονται πολλά και σχεδιάζουν μια όμορφη πνευματικά ζωή. έρχονται όμως οι χίλιες δυο μέριμνες της ζωής να καταπνίξουν τον «σπόρον» του Θεού, τον λόγον του Θεού, και τελικά οι καρδιές αυτές μένουν ακαρποφόρητες.
Εμείς μη γένοιτο να ανήκωμε εις τις κατηγορίες αυτές που ακούσαμε στο σημερινό ευαγγέλιο, στην πρωϊνή ευαγγελική περικοπή, στην παραβολή του σπορέως! Όχι, αγαπητοί. Ο λόγος του Θεού πρέπει να πέση σε καρδιές που θα είναι «γη καλή», «γη αγαθή», που θα καρποφορήση, γη στην οποία θα καρποφορήση ο λόγος του Θεού και θα γίνη αγιότητα. Αλλ' όμως θα πρέπει οι καρδιές αυτές, οι καρδιές μας, να δεχθούν τον λόγο του Θεού με φόβον Θεού και με ταπείνωσιν. και τότε θα αποδώσουν τριακονταπλάσια και εξηκονταπλάσια και εκατονταπλάσια. 3
Δεν θα επιθυμούσα... - και εύχομαι και παρακαλώ και δέομαι, και εις τον Θεόν αλλά και εσάς ικετεύω!- μην υπάρξη καρδιά που να ανήκη σε μια από τις τρεις πρώτες κατηγορίες. όλες οι καρδιές που ακούν εδώ τον λόγο του Θεού, όλες οι καρδίες να αποδειχθούν «γη αγαθή». Εύχομαι λοιπόν ο λόγος που θα πέφτει στις καρδιές μας να καρποφορήση πλούσια.
* * *
Εφέτος η χάρις του Θεού μας δίδει ως ευκαιρίαν σποράς του λόγου Του το βιβλίον της Αποκαλύψεως.
Η Αποκάλυψις είναι το τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης αλλά και ολοκλήρου της Αγίας Γραφής.
Το βιβλίον αυτό, της Αποκαλύψεως, αποτελεί την κατακλείδα της Αγίας Γραφής και έχει ικανή αντιστοιχία με το πρώτο βιβλίον αυτής, την Γένεσιν, μετά της οποίας αποτελεί άξονα πτώσεως - σωτηρίας. Το βιβλίον της Γενέσεως αναφέρει την ιστορία της πτώσεως. το βιβλίον της Αποκαλύψεως αναφέρει την ιστορία της ανορθώσεως, της σωτηρίας.
Πράγματι εις το βιβλίον της Γενέσεως περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου. είναι η ωραία αυτή ανατολή του κτιστού ορατού κόσμου.
Αλλ' οι άνθρωποι έπεσαν. έπεσαν εις την αμαρτία τη υποβολή του διαβόλου. Έκτοτε εισήχθη η αμαρτία, η φθορά και ο θάνατος. Τα πάντα έμοιαζαν ότι είχαν ματαιωθή. είχε ματαιωθή το ωραίο σχέδιον του Θεού, να φθάση δηλαδή η κτίσις κοντά στον Θεό, να ενωθή μαζί Του και να θεωθή.
Αλλ' ό,τι ο Θεός δημιουργεί, αγαπητοί μου, ούτε εκμηδενίζεται ούτε ματαιούται! Και δια την ανακαίνισιν του παλαιωθέντος εν αμαρτία κτιστού ορατού κόσμου οικονομήθη το μυστήριον της Ενανθρωπήσεως του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος, του Ιησού Χριστού.
Ο κόσμος όμως δεν εδέχθη τον Ιησούν Χριστόν, και Τον εσταύρωσε.
Και πάλι δεν εματαιώθη το σχέδιον της σωτηρίας, διότι με τον Σταυρόν μεν ενικήθη ο διάβολος, με την Ανάστασιν δε του Χριστού ενικήθη ο θάνατος και η φθορά.
Ετσι η Εκκλησία, το Σώμα του Χριστού, πορεύεται μέσα εις την Ιστορίαν μεταξύ πολλών ταλαιπωριών, αντιξοοτήτων και μαρτυρίου, που προέρχονται από τας αντιθέους δυνάμεις, οι οποίες διαρκώς σταυρώνουν την Σάρκα του Χριστού. Όμως τελικά η Εκκλησία θα νικήση, διότι ο Χριστός ενίκησε τον διάβολον, τον κόσμον και τον θάνατον. Η Εκκλησία εκκλησιαστικοποιεί την κτίσιν και την οδηγεί εις την Βασιλείαν του Θεού.
Αν λοιπόν το βιβλίον της Γενέσεως μας περιγράφη την δημιουργία του κόσμου, του ανθρώπου και την πτώσι του, το βιβλίον της Αποκαλύψεως μας περιγράφει αποκαλυπτικά την πορείαν της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία, δηλαδή των πιστών, και της δημιουργίας εν γένει, την αναγέννησιν, την αναδημιουργίαν και την αιώνιαν δόξα του ανθρώπου και της κτιστής ορατής δημιουργίας.
Το βιβλίον της Αποκαλύψεως -κάνοντες μια μικρή εισαγωγή εις αυτό σήμερα πριν εισέλθωμε, για να μπορέσωμε να κατατοπιστούμε ως προς αυτό- το βιβλίον της Αποκαλύψεως περιέχει εν συντομία ολόκληρον το μυστήριον της Θείας Οικονομίας, από της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού έως της δευτέρας Παρουσίας, Κρίσεως και παρουσίας της Βασιλείας του Θεού.
Για να σας δώσω να καταλάβετε, σας λέγω τούτο: μέσα σε μία μόνον εικόνα της Αποκαλύψεως εμφανίζεται το μυστήριον της Ενανθρωπήσεως.4 Είναι η Γυνή, που κρατεί το άρρεν Τέκνον, το άρρεν Παιδίον, το παιδί της, που μόλις εγέννησε. Πριν όμως το γεννήση, λέγει, ο Δράκων περιμένει πότε θα γεννήση η Γυνή που εγκυμονεί, ώστε, μόλις γεννηθή το Παιδίον, να το αρπάξη και να το καταβροχθίση. Αλλά μόλις εγεννήθη το Παιδίον, αρπάχθηκε προς τον Θεό, ενώ η Γυνή κατέφυγε εις την έρημον. Και από πίσω ο Δράκων τρέχει, αφού βγάζει νερό από το στόμα του, και καθιστά την Γυναίκα «ποταμοφόρητον» -λέξις του βιβλίου της Αποκαλύψεως5. Ρίχνει νερό πίσω της, να γίνη πλημμύρα, και να την πνίξη! χωρίς όμως να το πετύχη.
Αγαπητοί μου, αυτή είναι όλη η ιστορία της Ενανθρωπήσεως. Ο διάβολος έψαχνε, όπως λέγει ένας Πατήρ της Εκκλησίας μας, έψαχνε τας παρθένους, για να ιδή ποια θα γεννήση τον Μεσσίαν. αλλά «έλαθεν», ξέφυγε από την προσοχή του «άρχοντος του αιώνος τούτου»6, όπως λέγει ο άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας, το ότι ο Υιός του Θεού εγεννήθη εκ παρθένου7. Και ο διάβολος δεν το αντελήφθη αυτό! Ο διάβολος ούτε πανταχού παρών είναι, ούτε τα πάντα γνωρίζει. αλλά έψαχνε. Το βλέπουμε καθαρά αυτό στο βιβλίον της Αποκαλύψεως, που περιμένει, όπως λέγει, να γεννηθή το Παιδίον.
Εδώ το πρόσωπον της Γυναικός έχει δύο όψεις: είναι η Θεοτόκος και η Εκκλησία. Και βεβαίως είναι η Εκκλησία, διότι αυτή είναι το Σώμα του Χριστού. Αλλά ο Χριστός πήρε το Σώμα Του από την Παναγία, από την Θεοτόκον. Συνεπώς Θεοτόκος και Εκκλησία είναι το ίδιο πρόσωπο, με τις δύο όψεις. και έχομε ταυτοχρόνως και διάκρισιν και ταύτισιν. Και η Εκκλησία διώκεται. διώκονται οι Μαθηταί, διώκεται και η Θεοτόκος. αλλά το Τέκνον αρπάζεται στον ουρανό. δηλαδή: η Σταύρωσις, η Ανάστασις και η Ανάληψις του Χριστού. Δεν μπορεί ο διάβολος πλέον να φθάση στον ουρανό να κάνη τίποτα. έκτοτε όμως κυνηγά την Γυναίκα εις τας ερήμους, δηλαδή στρέφεται πάντοτε εναντίον της Εκκλησίας.
Βλέπει λοιπόν κανείς μέσα σ' αυτήν την εικόνα, η οποία είναι μία από τις πάμπολλες εικόνες του βιβλίου της Αποκαλύψεως, βλέπει εν επιτομή το μυστήριον της θείας Οικονομίας.
Ακόμη το βιβλίον της Αποκαλύψεως αναφέρεται εις την ίδρυσιν και την επέκτασιν της Εκκλησίας του Χριστού, δηλαδή της Βασιλείας του Θεού επί της γης, εις την εξέλιξιν της πάλης μεταξύ της Γυναικός, της Εκκλησίας, και του Θηρίου8, των αντιθέων δυνάμεων -θα δούμε ποιες είναι αυτές οι αντίθεες δυνάμεις. Στο τέλος έρχονται οι «πληγές»9 εναντίον του Θηρίου και εναντίον του κόσμου που απιστεί, θριαμβεύει η Εκκλησία, έρχεται ο Χριστός, κρίνει τον κόσμον, δεσμεύεται ο διάβολος και λάμπει η Βασιλεία του Θεού. Αυτό είναι το γενικό διάγραμμα του βιβλίου της Αποκαλύψεως.
Η κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, ως Κριτού και Βασιλέως. Με αυτό αρχίζει και με αυτό τελειώνει. Θα τελειώση δε έτσι: Θα πη η «νύμφη», η Εκκλησία, και το «Πνεύμα», που μένει στην Εκκλησία, το Άγιον Πνεύμα, θα πουν : «Έρχου, Κύριε Ιησού» . και η απάντησις: «Ναι έρχομαι ταχύ». ναι, έρχομαι γρήγορα10. Είναι το κλίμα της αναμονής μέσα στο πνεύμα του βιβλίου, το κλίμα της αναμονής μέσα στην Εκκλησία. Και η Εκκλησία αναμένει τον Χριστόν. Τον αναμένει ως Κριτήν και ως Βασιλέα, δια να θέση εκποδών το κακό. να μην υπάρχη πλέον ο διάβολος, να μην υπάρχη η αμαρτία, να μην υπάρχη η φθορά, να μην υπάρχη ο θάνατος. Συνεπώς κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι: η δευτέρα του Χριστού Παρουσία, ο Ιησούς Χριστός ως Κριτής και Βασιλεύς.
Το κύριον θέμα, που το βλέπουμε να κινείται σε αλλεπάλληλες εικόνες κατά ένα επταδικόν σύστημα, όπως θα το δούμε στην ανάλυσι του βιβλίου, είναι ο αγών μεταξύ της Βασιλείας του Θεού και της αντιθέου δυνάμεως, αποτέλεσμα του οποίου θα είναι ο θρίαμβος της Εκκλησία δια της νίκης του Χριστού.
Ο σκοπός δε που εγράφη το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι η προπαρασκευή των πιστών, εν όψει των θλίψεων που αναμένουν τους πιστούς, αλλά και παραμυθία, η παρηγοριά των πιστών, δια την αγαθήν έκβασιν του αγώνος. Όλα αυτά, τα οποία σας λέγω με πολύ λίγα λόγια, καταγράφονται στο βιβλίο της Αποκαλύψεως με οράματα, παραστάσεις και εικόνας, που αποτελούν και την συμβολική γλώσσα του βιβλίου.
Βεβαίως η Αποκάλυψις είναι κυρίως ένα προφητικόν βιβλίον, το οποίον -προσέξατε!- δεν αποκαλύπτει μόνον τα μέλλοντα, αλλά και τα παρόντα. Συνεπώς εδώ εμφανίζεται η προφητεία εν ευρεία εννοία.
Το ίδιο το βιβλίον της Αποκαλύψεως, στο 1ο κεφάλαιον, στίχος 19, λέγει το εξής -αυτός ο ίδιος ο Κύριος το σημειώνει εις τον ευαγγελιστήν Ιωάννην: «Γράψον ουν α είδες, και α εισι και α μέλλει γίνεσθαι μετά ταύτα». Ο ευαγγελιστής Ιωάννης βρίσκεται εις την Πάτμον εξόριστος, εις το σπήλαιον που σήμερα είναι γνωστόν ως το σπήλαιον της Αποκαλύψεως. Εκεί, κατά την παράδοσιν, διαρκώς προσηύχετο. Και μίαν Κυριακήν -θα μας το πη ο ίδιος εις τον πρόλογον του βιβλίου του- «εγένετο εν πνεύματι»11 και είδε όλας τας αποκαλύψεις και τα οράματα, τα οποία κατ' εντολήν του Χριστού τα καταγράφει. «Γράψον λοιπόν, λέγει, γράψε εκείνα που είδες και εκείνα τα οποία είναι, συνεπώς τα παρόντα, και εκείνα τα οποία πρόκειται να γίνουν μετά τα παρόντα».
Συνεπώς το βιβλίο της Αποκαλύψεως είναι ένα βιβλίον προφητικόν, το οποίον αποκαλύπτει τα παρόντα και τα μέλλοντα. Σας είπα ότι η προφητεία έχει ευρείαν έννοιαν. κινείται εις το μέλλον, εις το παρόν αλλά και εις το παρελθόν. Και αναλύω.
Όταν η προφητεία κινήται εις το μέλλον, έρχεται να αποκαλύψη εκείνο το οποίον θα γίνη στο μέλλον, το οποίον αγνοεί πάσα κτιστή λογική δημιουργία. Δεν γνωρίζει το μέλλον ούτε άνθρωπος ούτε άγγελος ούτε ο διάβολος. το μέλλον πραγματικά το γνωρίζει μόνον ο Θεός, και κανείς άλλος, και μόνος Εκείνος δύναται να το αποκαλύψη. Η προφητεία λοιπόν είναι προνόμιον μόνο του αληθινού Θεού. και, αν το θέλετε, είναι προνόμιον της ορθοδόξου αληθούς Πίστεώς μας.
Η προφητεία ακόμη κινείται εις το παρόν, για ό,τι πράγμα εκφεύγει της προσοχής των συγχρόνων. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, επί παραδείγματι, λέγεται Προφήτης. Γιατί λέτε; Τί επροφήτευσε ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής; Επροφήτευσε το μέλλον; Επροφήτευσε το παρελθόν; Ε, λοιπόν, αγαπητοί, ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής επροφήτευσε μόνον το παρόν! και ο πυρήν, το κέντρον της προφητείας του ήταν: «Να ο Μεσσίας. ίδε ο αμνός του Θεού»12, Αυτός είναι ο Αμνός του Θεού.
«Ποιος είσαι; του λέγουν οι άρχοντες του λαού, Είσαι ο Μεσσίας;»
«Όχι! Τους λέγει, εγώ δεν είμαι ο Μεσσίας».
«Ποιος είσαι;»
«Εγώ είμαι φωνή βοώντος εν τη ερήμω13. Εγώ, που φωνάζω εις την έρημον, είμαι μια φωνή, και έρχομαι να μαρτυρήσω για τον Μεσσία. Είναι Αυτός που χρονικά έπεται, είναι από πίσω μου, αλλά ποιοτικά είναι Αυτός μπροστά μου. έμπροσθέν μου γέγονεν. Είναι Εκείνος, του Οποίου εγώ δεν είμαι άξιος να λύσω τον ιμάντα των υποδημάτων Του» 14
Αλλά όταν προφητεύη δια τον Χριστόν, ο Χριστός είναι παρών. Και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι μέγας Προφήτης! Και όμως, αγαπητοί μου, προφητεύει μόνο το παρόν. Είναι δε δυσκολώτερο να προφητεύσης το παρόν απ' ότι να προφητεύσης το μέλλον.
Τέλος η προφητεία κινείται και εις το παρελθόν. προφητεύει εκείνα τα οποία ανθρώπινο μάτι δεν έχει δη. Όταν, επί παραδείγματι, ο Μωϋσής, ο μέγας Προφήτης, καταγράφη στο βιβλίον της Γενέσεως την δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, από πού τα ήξερε; Προφητικώς γράφει. Συνεπώς είναι Προφήτης που κινείται εις το παρελθόν.
Ακόμη ο χαρακτήρ της προφητείας είναι ευρύτερος, απ' ό,τι σας είπα, επειδή έχει και το στοιχείον της διδασκαλίας. Δηλαδή η προφητεία περιέχει προτροπάς, ηθικάς προτροπάς, παρακινεί σε μετάνοια, παραμυθεί τους πιστούς στον σκληρό αγώνα της πνευματικής ζωής και λοιπά. Πολλές φορές οι Προφήται έρχονται να ενισχύσουν και να βοηθήσουν, να παρακινήσουν εις μετάνοιαν και να ανορθώσουν τον λαόν που τους ακούει. δηλαδή δεν έρχεται η προφητεία μόνο να πη τι θα γίνη ή τι έγινε, αλλά και πως πρέπει να σταθούν οι άνθρωποι ενώπιον του Θεού.
Γι' αυτόν τον λόγο -υπογραμμίζω και σημειώνω- δεν θα πρέπει -δεν! υπογραμμίζω το δεν- δεν θα πρέπει να δούμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως με την στενήν έννοιαν της προφητείας, δηλαδή σαν ένα βιβλίο που θα μας πη μόνο δια το μέλλον. Όχι, αγαπητοί μου. το βιβλίον της Αποκαλύψεως θα κινηθή και προς τα πίσω και προς τα εμπρός και -ακούστε!- εις το παρόν.
Τί είπε εδώ ο Κύριος; «Α εισι»15. εκείνα τα οποία υπάρχουν, υφίστανται. Και εκείνο το «α εισι» δεν είναι εκείνο μόνον το οποίον συνέβαινε τότε που ο Κύριος υπηγόρευε εις τον Ιωάννην την Αποκάλυψιν και του εδείκνυε με τις εικόνες τις συμβολικές παν ό,τι συνέβαινε στην εποχή του. Όταν θα γράψη για την «μεγάλη την πόρνη τη Βαβυλώνα»16, τη Ρώμη, δεν είναι η Ρώμη μόνον τότε εκείνο το «α εισι», εκείνα τα οποία είναι. εκείνο το «α εισι» είναι και σήμερα, θα είναι και αύριο. αλλά για το αύριο θα είναι αυτό που θα ανήκη στο αύριο, και θα είναι ως παρόν. Ετσι λοιπόν ανά πάσα στιγμή η Αποκάλυψις κινείται στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον.
Έχει δε αυτήν την ευρείαν μορφήν: έρχεται να παραμυθήση, να ανορθώση, να ειδοποιήση, να επισημάνη -«Έρχεται, λέγει, ο Αντίχριστος»17-, να επισημάνη σε κάθε εποχή, ιδιαιτέρως όμως σε μια εποχή όπου το θρησκευτικόν αίσθημα είναι πολύ χαμηλό.
Το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι ένα ζωντανό βιβλίο, με πολλήν και ανέκφραστον χάριν και δροσερότητα. Παρά τις τρομερές εικόνες που περιέχει, έχει μία δροσερότητα, και ταυτοχρόνως μία τρυφερότητα. Είναι ένα αληθινό αριστούργημα το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Εκείνος ο οποίος μπόρεσε κάτι να δη μέσα στο βιβλίο αυτό, το καθιστά αληθινό εντρύφημά του.
Η Αποκάλυψις είναι γραμμένη, ξέρετε, εις την δημοτικήν της ελληνιστικής εποχής. ‘Εχομε την ελληνιστικήν γλώσσα, η οποία βεβαίως δεν είναι η αττική διάλεκτος, η περίτεχνος γλώσσα του Πλάτωνος. Ευρισκόμεθα αρκετά μακρυά, μερικές εκατοντάδες χρόνια μακρυά. η ελληνική γλώσσα έχει υποστή πολλές επιδράσεις, ιδίως ξενικές, και βαρβαρίζει. Στη γλώσσα αυτή γράφηκαν τα ευαγγέλια. Η γλώσσα του βιβλίου της Αποκαλύψεως είναι ακόμα πιο κάτω απ' αυτή την ελληνιστική γλώσσα. είναι μία -επιτρέψατέ μου να το πω έτσι όπως θα το λέγαμε σήμερα- δημοτικιά! Μη σας πειράζει αυτό και μη σας σκανδαλίζει. Παρουσιάζει στοιχεία από φιλολογικής πλευράς τόσα και τέτοια, ώστε ξένοι να πουν ότι το βιβλίον της Αποκαλύψεως έχει δική του γραμματική.
Λέγει, επί παραδείγματι: «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» 18. Το «ο ων», μάλιστα, παίρνει άρθρο, γιατί είναι μετοχή. το «ο ην», που είναι ο παρατατικός του ρήματος ειμί, τί είδους άρθρο μπορεί να πάρει;... Το ρήμα παίρνει ποτέ άρθρο, και λέγει «ο ην»;... Σόλοικο. Το βιβλίον της Αποκαλύψεως έχει λοιπόν τη δική του γραμματική. αλλά είναι χαριτωμένη. Είναι χαριτωμένη γραμματική.!
Αλλά και το λεξιλόγιό του ίσως δεν είναι πλούσιο. Ξέρετε, το φτωχότερο σε λεξιλόγιο από τα τέσσερα ευαγγέλια είναι του Ιωάννου. αλλά είναι το υψιπετέστερον. είναι το θεολογικώτερον. το ευαγγέλιον του Ιωάννου! Μιμείται την Κένωσιν του Θεού Λόγου19, ο Οποίος περιβάλεται την πτωχείαν της ανθρωπίνης υπάρξεως! Αυτός ο Θεός Λόγος!... Έτσι μέσα απ' τη φτώχεια, θα λέγαμε, του πλούτου των λέξεων, έρχεται ο πλούτος της θεολογίας, ο πλούτος της Βασιλείας του Θεού, που τόσο πολύ ξεχειλίζει, ώστε ξεπερνά τις έννοιες των λέξεων. Είναι κάτι καταπληκτικό. Μόνον εκείνος που εξοικειώνεται με το βιβλίον της Αποκαλύψεως μπορεί να ανακαλύπτη όλα αυτά τα στοιχεία κατά τρόπον ατέρμονα.
Είναι λοιπόν ένα αληθινό αριστούργημα το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Έχει ενότητα. έχει συμμετρία. έχει ευρυθμία. έχει δύναμιν λόγου. έχει, παρά την πτωχεία των λέξεων, πλούτο χρωμάτων και τόνων. έχει μία αφάνταστη ποικιλία θεμάτων. έχει μία πλαστικότητα. έχει μια ζωηρότητα και μια παραστατικότητα το βιβλίο αυτό, τόση, που συναρπάζει εκείνον που το διαβάζει.
Για κανένα άλλο βιβλίο δεν γράφηκαν τόσα βιβλία. Για κανένα! Ακόμη και για το πιο κλασσικό βιβλίο στην ανθρωπίνη Ιστορία, στην ιστορία της ανθρωπίνης γραμματείας! Κανένα άλλο βιβλίο δεν είχε τόσες συγγραφές γι' αυτό. Πάρα πολλά βιβλία έχουν γραφή, γράφονται και θα γράφωνται για το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Αληθής πλούτος πραγματικά! Είναι βαθυστόχαστο βιβλίο. αφυπνιστικό συνειδήσεων. συναρπαστικό! Με σκηνικά. τα σκηνικά του είναι ο ουρανός και η γη! Ο χρόνος στον οποίον κινείται, που δεν χωράει η ανθρώπινη Ιστορία, είναι η παγκόσμια Ιστορία και η Αιωνιότητα!
Γι' αυτό και αποτελεί ερμηνευτικόν λάθος εάν θα θέλαμε να ερμηνεύσωμε το κείμενον της Αποκαλύψεως με βάσιν έναν τόπο, όπως είναι η Ελλάς ή η Κωνσταντινούπολις -όσοι διαβάσατε αποκαλυπτικήν γραμματείαν με καταλαβαίνετε-. να θέλωμε δηλαδή να ερμηνεύσωμε την Αποκάλυψι στον στενό χώρο μιας Κωνσταντινουπόλεως...! ή στον στενό χώρο της Ελλάδος...! σαν να είναι γραμμένη δηλαδή η Αποκάλυψις για τους Έλληνες ειδικά. Είναι παγκόσμιον βιβλίον. Παγκόσμιον! Σας είπα. το σκηνικό του: ο ουρανός και η γη! ο χρόνος: η Ιστορία η παγκόσμιος και η Αιωνιότητα! Πώς λοιπόν τώρα να περιορίσουμε το βιβλίο της Αποκαλύψεως και να πούμε: «Για να διαβάσουμε. τί θα γίνη; Άραγε θα πάρουμε την Πόλι και την αγιά-Σοφιά;»...! Φτώχεια. Φτώχεια!
Γι' αυτό όσοι ερμηνεύουν έτσι έχουνε πέσει έξω. Αγαπητοί μου, όσοι έγραψαν ερμηνείες της Αποκαλύψεως με τέτοια στενά όρια δεν επαληθεύθηκαν, και φυσικά ντροπιάστηκαν. Μόνο για την ιστορία της ερμηνείας σας αναφέρω τον Απόστολο Μακράκη, ο οποίος ήθελε να ερμηνεύση την Αποκάλυψι με βάσι πάντα τον ελληνικόν χώρον και κέντρο την Κωνσταντινούπολιν, και μάλιστα με ιδέα τον Μωαμεθανισμόν!
Περιττόν είναι να σας πω ότι δεν μπορούμε να ερμηνεύσωμε την Αποκάλυψι με βάσι κάποιο ρεύμα της εποχής μας. Λέμε ότι τότε που ζούσε ο Μακράκης, προς τα τέλη του περασμένου αιώνος, ήταν ο Μωαμεθανισμός. Το ότι ο Μωαμεθανισμός περιέχεται μέσα στο βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι αναμφισβήτητο. αλλά δεν μπορούμε να ειπούμε ότι αυτό αποτελεί ένα θέμα με το οποίον ιδιαιτέρως θα ασχοληθή το βιβλίον της Αποκαλύψεως και σ' αυτό θα μείνη. Όχι. λάθος. Ούτε ο Κομμουνισμός ούτε η αθεΐα... τίποτα! Αυτά τα πράγματα περιέχονται μέσα στο βιβλίον της Αποκαλύψεως. Προσέξατε: περιέχονται! Είναι μεγάλα πράγματα. είναι παγκόσμια πράγματα, και περιέχονται. αλλά δεν εξαντλείται το βιβλίον της Αποκαλύψεως σ' αυτά.
Μην πούμε λοιπόν ότι το Θηρίον είναι ο Κομμουνισμός ή ο Μωαμεθανισμός. Όχι. Το ότι αυτά είναι προδρομικά θηρία είναι αναμφισβήτητο. αλλά δεν είναι αυτό καθ' εαυτό το Θηρίον. Είναι, σας είπα, ερμηνευτικόν λάθος να καθορίζουμε τέτοια πράγματα.
Γι' αυτό, θα σας παρακαλέσω πάρα πολύ, όταν θα έρχεσθε να ακούτε -και να έρχεσθε πάντα-, να προσέχετε πολύ. Μάλιστα θα ιδήτε ότι υπάρχει πολύ ενδιαφέρον. Άλλωστε η εισαγωγή που κάνουμε τώρα γίνεται ακριβώς για να ξυπνήση το ενδιαφέρον, να κινήση το ενδιαφέρον των ακροατών, και να φέρετε άλλους τόσους. να χρειασθή να πάμε -δεν ξέρω- στην πλατεία να κάνωμε την ομιλία μας! Αλλά προσέξτε: μην περιμένετε να ακούσετε εδώ, αναλύοντας και ερμηνεύοντας το βιβλίον της Αποκαλύψεως, να μάθετε αν θα γίνη και πότε θα γίνη ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος!... ούτε ακόμη πότε θα ‘ρθη ο Αντίχριστος και πότε θα γίνει η δευτέρα του Χριστού Παρουσία!... Τέτοια πράγματα μην τα περιμένετε. πρόκειται περί ερμηνευτικού λάθους. Και όσοι εκ των ερμηνευτών ή ομιλητών θα επιχειρούσαν να πουν «Να!», «Αυτό!», θα ήταν επικίνδυνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι όσοι έχουν μιλήσει έτσι, έχουν διαψευσθή.
Θα πρέπει να ακολουθήσουμε την γραμμήν που ακολουθεί η Εκκλησία μας. Και τη γραμμή αυτή, αγαπητοί μου, την εχάραξαν τρεις αληθινά θεόπνευστοι άνθρωποι, τρεις Πατέρες. Αυτοί είναι: ο Ανδρέας Καισαρείας -6ος αιών-, που έγραψε υπόμνημα στην Αποκάλυψι, το οποίο, δόξα τω Θεώ, έχω στα χέρια μου. ο Αρέθας, αρχιεπίσκοπος Καισαρείας κι αυτός -του 9ου αιώνος-, το οποίον επίσης έχω. και ο Οικουμένιος, αρχιεπίσκοπος Τρίκκης -του 6ου αιώνος κι αυτός-. Δεν έχω αυτό το υπόμνημα. έχω τα δύο: του Ανδρέα Καισαρείας και του Αρέθα Καισαρείας, πλήρη υπομνήματα στην Αποκάλυψι, στα οποία βλέπει κανείς την ορθόδοξη γραμμή της Εκκλησίας μας, το πώς ερμηνεύει το βιβλίον της Αποκαλύψεως.
Δεν είναι τυχαίον -αν και θα το αναλύσουμε αυτό μέσα στα θέματά μας- το γιατί Πατέρες και θεολόγοι της Εκκλησίας μας δεν ασχολήθηκαν με το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Φέρ' ειπείν ο καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας υπομνημάτισε όλα τα βιβλία της Καινής Διαθήκης πλην του βιβλίου της Αποκαλύψεως. Γιατί; Αλλά αυτό θα το δούμε στην πορεία των θεμάτων μας.
Τώρα μόνον τούτο σας λέγω. τα υπομνήματα αυτών των τριών Πατέρων, όπως και το θαυμάσιο βιβλίο του καθηγητού Μπρατσιώτη -ένα υπόμνημα στην Αποκάλυψι, το μοναδικό που υπάρχει στην νεοελληνική θεολογική γραμματεία. το μοναδικό!- είναι οι οδηγοί μου. όλα τα άλλα κρύβουν κινδύνους. Και σας το λέγω αυτό γιατί ούτε εγώ θα ήθελα να πλανηθώ αλλά ούτε κι εσάς να πλανήσω. Γι' αυτό, σας είπα, μην εξάπτεται η φαντασία σας με πράγματα για τα οποία ίσως θα λέγατε: «Και τι θα γίνη; Και τι θα μάθωμε;» Όχι. θέλει νηφαλιότητα.
Θα μάθωμε, μέσα στην πορεία της αναλύσεως του ιερού κειμένου, πώς πρέπει να ερμηνεύουμε το βιβλίον αυτό. Εγώ βεβαίως κάτι θα σας πω τώρα. όμως αυτό το κάτι δεν θα εξαντληθή, αλλά θα μαθαίνωμε στην πορεία της αναλύσεως του βιβλίου.
Παρά ταύτα -αυτά που σας λέγω- παρά ταύτα δεν μπορούμε να ειπούμε ότι δεν παρατηρούμε τα «σημεία των καιρών»20, διότι αυτός ο Κύριος μας το είπε αυτό. Τι είπε; Μας μίλησε για τα σημάδια του τέλους και μας είπε: «Όπως όταν βλέπετε ότι τα φύλλα της συκιάς άνοιξαν επάνω στο κλαδί και λέτε ότι εγγύς το θέρος, έτσι και όταν δήτε αυτά τα σημάδια που σας λέγω -Ποια; Ένα, δύο, τρία.... τα απαριθμεί εις το ευαγγέλιον-, τότε θα πήτε: εγγύς το τέλος» 21.
«Ποίον τέλος, Κύριε;..."
Αυτό είναι τώρα!... Εδώ έχομε διπλή εικόνα: το «τέλος» της Ιερουσαλήμ και το «τέλος» του κόσμου. Είναι δύσκολο βιβλίο το βιβλίον της Αποκαλύψεως. η προφητεία είναι απύθμενος. Είναι, αγαπητοί μου, απύθμενος! θα το δούμε λίγο πιο κάτω.
Πάντως ο άγιος Ιγνάτιος συνιστά στον άγιο Πολύκαρπο, στον οποίο στέλνει επιστολή, ενώ πηγαίνει στη Ρώμη για να μαρτυρήση, και του λέγει: «Τους καιρούς καταμάνθανε. Τον υπέρ καιρόν προσδόκα, τον άχρονον, τον αόρατον, τον δι' ημάς ορατόν...»22. Τους καιρούς να καταμανθάνης. να τους μελετάς τους καιρούς. Δεν λέγει μάνθανε, άλλά «καταμάνθαμε». παρατήρει τους καιρούς, μελέτα τους καιρούς. Και, ταυτοχρόνως, να περιμένης -«προσδόκα» λέγει- τον Υπέρχρονον, τον Άχρονον, τον Ιησούν Χριστόν, τον Αιώνιον Υιόν και Λόγον του Θεού. Περίμενέ Τον.
Αυτή η προτροπή του είναι πολύ σπουδαία. Δεν πρέπει όμως να μας ρίχνη εις την περιπέτειαν της περιεργείας ή στις συνέπειες μιας νοσηράς φαντασίας. γιατί, εδώ που τα λέμε, όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν υγιά φαντασίαν. έχουν και νοσηρά φαντασία, και κατά το λαϊκόν, κάνουν την τρίχα τριχιά.
Εγώ μπορώ να σας πω κάτι, και να βγήτε έπειτα έξω και να πήτε: «Ο πατήρ Αθανάσιος μας είπε πότε πράγματι θα γίνη ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος»!... Και να ‘ρθουν εκείνοι στους οποίους έχετε ανακοινώσει το πράγμα και να μου πουν: «Πάτερ είπατε αυτό. πότε θα γίνη αλήθεια;"! κι εγώ να δηλώσω άγνοια. Και όλα αυτά γιατί; Διότι με την φαντασία τους οι ακροαταί μεγάλωσαν εκείνο το οποίον είπα, και το προσέφεραν όπως το φανταζόντουσαν.
Ο άγιος Ειρηναίος λέει κάτι πολύ ωραίον. Λέγει: «Ασφαλέστερον και ακινδυνότερον το περιμένειν την έκβασιν της προφητείας ή το καταστοχάζεσθαι και απομαντεύεσθαι..» 23 Είδατε τι λέγει; Είναι ασφαλέστερο -και αναφέρεται μάλιστα στο όνομα του Αντιχρίστου ο άγιος Ειρηναίος- είναι ασφαλέστερο και ακινδυνωδέστερο, δεν κινδυνεύεις, όταν περιμένης την έκβασι της προφητείας. Άφησε το πράγμα να πραγματοποιηθή, παρά να κάθεσαι να στοχάζεσαι και να απομαντεύεσαι, δηλαδή να προσπαθής να μαντεύσης τι περίπου θα βγη και θα γίνη.
Και ο Ανδρέας Καισαρείας μας λέγει το εξής πολύ σπουδαίο: «Ο χρόνος αποκαλύψει και η πείρα τοις νήφουσιν» 24. Ο χρόνος θα αποκαλύψη τα γεγονότα.
«Μα, θα μου πήτε, αν έρθουν τα γεγονότα, τότε για μας τί αξία θα έχει η προφητεία;»
Έχει μεγάλη αξία να ξέρω τώρα ότι γίνεται αυτό που λέγει η Αποκάλυψι: για να μπορώ να σταθώ! Συγκεκριμένα και καίρια: η παρουσία του Αντιχρίστου. Όταν θα έρθη, θα αρχίση να λέγη πράματα και πράματα!. Σπουδαίος! Φιλάνθρωπος: πολιτισμένος: καταπληκτικός θα είναι ο Αντίχριστος -έτσι λέγουν οι Πατέρες. Καταπληκτικός! Θα μαγεύση όλη την ανθρωπότητα. Οι άνθρωποι θα πουν: «Να κυβερνήτης! Δεν φάνηκε ποτέ στην οικουμένη τέτοιος κυβερνήτης!» Θα είναι δε παγκόσμιος βασιλεύς. Αυτές οι ενώσεις που γίνονται σιγά-σιγά, μια μέρα θα καταλήξουν σε μία παγκοσμία ενότητα. Και τότε θα προβληθή ο Αντίχριστος. Παράξενο; Αληθές όμως. Αυτή είναι η ειδοποίησι που έχομε από τον λόγο του Θεού. Και τότε θα έρθουν ο προφήτης Ηλίας και ο Ενώχ25, οι οποίοι δεν δοκίμασαν θάνατο26, ως Προφήται του παρόντος όχι του μέλλοντος. του παρόντος- και θα λέγουν: «Αυτός είναι ο Αντίχριστος! Τι είπατε;... είπατε ότι αυτός είναι ο μεγάλος κυβερνήτης;! Ο Αντίχριστος είναι!» Αυτοί οι δύο θα προφητεύουν το παρόν. Και εκείνοι που θα νήφουν -είδατε τι λέγει ο άγιος Ανδρέας Καισαρείας; "τοις νήφουσιν»-, αυτοί που θα νήφουν, αυτοί που θα έχουν καθαρή καρδία, που θα ζουν πνευματική ζωή, αυτοί αμέσως θα τον αναγνωρίσουν. Οι άλλοι τι θα κάνουν; Οι άλλοι να τι θα κάνουν: θα πιάσουν τους Προφήτες και θα τους κρεμάσουν στην πλατεία της Ιερουσαλήμ! 27
Πότε λοιπόν θα πραγματοποιηθούν αυτά; Όταν θα έρθουν. Και πως θα τα ξέρωμε; Θα τα δούμε τότε που θα έρθουν. το κάθε πράγμα τότε που θα έρχεται. Βλέπετε λοιπόν ότι είναι πολύ σπουδαίο το πώς θα πιάσουμε στα χέρια μας το βιβλίον της Αποκαλύψεως!
Όταν ανοίξωμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως, αγαπητοί μου, αισθανόμαθε ότι ευρισκόμεθα μπροστά σε μίαν άβυσσον. δεν βρίσκουμε ούτε άκρη ούτε αρχή ούτε τέλος. Μία άβυσσος οπτασιών, παραστάσεων και εικόνων! Και όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. ούτε άβυσσος υπάρχει ούτε τίποτα. υπάρχει εύρυθμος διάταξις όλης της ύλης κατά ένα επταδικόν σύστημα, που μας αφήνει καταπλήκτους.
Όπως βεβαίως αν ρίξουμε μια ματιά στα αστέρια του ουρανού, σ' αυτά τουλάχιστον που βλέπουν τα μάτια μας, αυτά τα έξι-επτά χιλιάδες αστέρια, θα πούμε: «Τί μας εζήτησαν; Να σχεδιάσουμε χάρτην του ουρανού;... Που να βρούμε άκρη με τα αστέρια αυτά!...». Κι όμως για τον αστρονόμο δεν υπάρχει χάος. έχει χαρτογραφήσει αυτά τα αστέρια.
Έτσι λοιπόν κι εδώ, δεν υπάρχει χάος στην Αποκάλυψι. μπορούμε θαυμάσια να βρούμε και την άκρη και την μέση και το τέλος. Αλλά τούτο συμβαίνει διότι δεν γνωρίζομε να την ερμηνεύσωμε. Και ειλικρινά αυτό είναι το κύριο σημείο, το πρόβλημα: πως θα ερμηνεύσωμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως;
Χωρίς να θέλω να πελαγοδρομήσετε, θα σας έλεγα ότι έχουν προταθή κάπου τέσσερις θεωρίες τρόπου ερμηνείας του βιβλίου. εγώ θα σας πω τις δυο. Το ότι αποτελεί αληθινό πρόβλημα θα δήτε στην πορεία των θεμάτων μας, όταν θα προχωρούμε στην ανάλυσι.
Η πρώτη θεωρία, η οποία υποστηρίζεται από πολλούς Πατέρες της Εκκλησίας μας, λέγεται κυκλική. Δηλαδή: όταν διαβάζουμε την Αγία Γραφή, λέμε: «Μ' αυτά που γράφει ο Προφήτης, τι εννοεί; Για ποια εποχή εννοούνται αυτά; για την εποχή του, για την πορεία της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία ή για τα έσχατα;» Εν προκειμένω υπάρχει και η λεγόμενη εσχατολογική ή προοδευτική μέθοδος. Η κυκλική κάνει το εξής: παίρνει μία σειρά οπτασιών, έναν κύκλο, μία επτάδα, και λέγει: Αυτές οι οπτασίες ερμηνεύονται γι' αυτά τα γεγονότα αυτής της εποχής. η δευτέρα επτάδα βρίσκει ερμηνεία για μια παρακάτω εποχή... Και συνεχίζει έτσι έως ότου φθάση εις τα έσχατα, εις το τέλος.
Η δευτέρα θεωρία είναι η χρονολογική. Αυτή δεν είναι σαν την κυκλική, ούτε έχει σχέσι μ' αυτά τα επταδικά συστήματα σε κύκλους, αλλά είναι μια ευθεία πορεία, ώστε να λέμε: Είμεθα στο 1ο κεφάλαιο -ή, αν θέλετε, στο 3ο, εκεί όπου αναφέρονται οι επτά επιστολές προς τας επτά Εκκλησίας της Μικράς Ασίας. Λοιπόν. τα τρία πρώτα κεφάλαια αναφέρονται στην εποχή του Ιωάννου. τα παρακάτω κεφάλαια, έως και το τελευταίο, αναφέρονται σε επόμενες εποχές, έως τα έσχατα της Ιστορίας. Συνεπώς, θα λέγαμε, κάθε κεφάλαιο αντιστοιχεί σ' ένα κομμάτι της Ιστορίας.
Ούτε η πρώτη είναι ακριβής μέθοδος ερμηνείας ούτε η δευτέρα. Ο Ανδρέας Κρήτης προτιμά βέβαια την κυκλικήν, αλλά χρησιμοποιεί όλας τας μεθόδους. Δηλαδή πρέπει να υπάρχη μία επιλεκτική μέθοδος. αλλού να χρησιμοποιήσουμε την κυκλικήν, αλλού την χρονολογικήν, αλλού την εσχατολογικήν.
Μη σας μπερδεύω όμως τώρα μ' όλα αυτά. μόνο θέλω τούτο: να καταλάβετε ότι είναι δύσκολον πράγμα να καταπιαστούμε με το βιβλίο αυτό.
Υπάρχει όμως και η λεγόμενη μικτή μέθοδος ή ελικοειδής. Αυτή είναι η εξής -για να το καταλάβετε: Σχηματίζω μία έλικα -προσέξτε αυτό το σχήμα: ελικοειδώς. Αναβαίνω ελικοειδώς ένα βουνό. κυκλικό βουνό. Ξεκινάω από κάτω, ανεβαίνω, και βέβαια σχηματίζω μία γραμμή ελικοειδή. Αν κοιτάξω από πάνω, οπωσδήποτε σχηματίζω έναν κύκλο. Αν κοιτάξω από το πλάι, ο κύκλος αυτός είναι προοδευτικός, γιατί ανεβαίνει και πάει προς την κορυφή, προς τα έσχατα. Ξεκινάει από την βάσι, τότε που γράφηκε η Αποκάλυψις, και πάει προς τα έσχατα, προς την δευτέρα του Χριστού Παρουσία28. Λοιπόν, όπως αντιλαμβάνεσθε, έχω και την κυκλικήν ερμηνεία, έχω και την ευθύγραμμον -αφού πάει προς τα πάνω. Αυτή η μέθοδος λέγεται ελικοειδής.
Να σας δείξω τώρα πως οι Πατέρες ερμηνεύουν. Θα σας αναφέρω τρία παραδείγματα. Δηλαδή η μέθοδος βρίσκεται μέσα στην Αγία Γραφή.
Λέγει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, εις την πρώτη του επιστολή, 2, 18. Ακούστε: «Παιδία, εσχάτη ώρα εστί, και καθώς ηκούσατε ότι ο αντίχριστος έρχεται, και νυν αντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν. όθεν γιγνώσκομεν ότι εσχάτη ώρα εστίν». Παιδία, λέγει, η εσχάτη ώρα είναι.
Αλλά «εσχάτη» θα πη: ήρθε η δευτέρα του Χριστού Παρουσία. Αυτό θα πη «εσχάτη». η τελευταία. Διότι μετά την «εσχάτη» έχει τίποτα πιο κάτω; Εάν είχε κάτι πιο κάτω, τότε δεν θα ήταν αυτό το πράγμα «εσχάτη». «Είναι, λέει, η εσχάτη ώρα». Γιατί; «Διότι ακούσατε ότι έρχεται ο Αντίχριστος». Ο Αντίχριστος λοιπόν αποτελεί σημείον της «εσχάτης ώρας». «Αλλά τώρα προσθέτει, υπάρχουν πολλοί αντίχριστοι». Και βγάζει αυτό το πολύ-πολύ περίεργο συμπέρασμα: «Και αφού υπάρχουνε πολλοί αντίχριστοι, απ' αυτό ξέρομε ότι ήλθε η εσχάτη ώρα»!
Θα μου πήτε ότι τα μπερδέψαμε τώρα και τα κάναμε.. και δεν καταλάβαμε τίποτα!
Λοιπόν. είναι απλούν. Το κύριον πρόσωπον είναι ο Αντίχριστος. οι αντίχριστοι οι άλλοι είναι πρόδρομοι του Αντιχρίστου.
Αλλά η «εσχάτη ώρα» από πότε αρχίζει;
Αρχίζει από την στιγμή που ο ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Από ‘κείνη την στιγμή αρχίζει η «εσχάτη ώρα».
Θέλετε να το δήτε αυτό και στον απόστολο Παύλο; Ακούστε πως το λέγει, στην Β' Προς Τιμόθεον, 3,1! «Να ξέρης, λέγει στον Τιμόθεον, ότι εν εσχάταις ημέραις ενστήσονται καιροί χαλεποί» . στις έσχατες ημέρες θα σταθούν δύσκολοι καιροί.
Ω, άγιε απόστολε Παύλε, ποιες είναι αυτές οι «έσχατες ημέρες»;
Ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και λέγει ότι οι «έσχατες ημέρες» αρχίζουν την στιγμή που γράφει ο απόστολος Παύλος την επιστολή του.
Ώστε λοιπόν τι βλέπουμε; Να, θα σας το πω τώρα μ' ένα άλλο παράδειγμα, για να το καταλάβετε πιο καλά. Ο Χριστός είπε: «Η Ιερουσαλήμ θα καταστραφή. δεν θα μείνη λίθος επί λίθον. Και τότε λέγει, θα σαλευθούν οι δυνάμεις των ουρανών. ο ήλιος θα χάση την φωτεινότητά του και η σελήνη το ίδιο». 29
Προσέξτε: μία εικόνα, που έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο της επίπεδο είναι: αυτό που θα γίνη λίγα χρόνια μετά, το πρώτον έσχατον, το 70 μ.Χ., η καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Το δεύτερο πλάνο της εικόνος είναι: η δευτέρα του Χριστού Παρουσία και τα έσχατα, τα πέρα έσχατα. Συνεπώς έσχατο το πρώτο, έσχατο και το τελευταίο. Άρα λοιπόν σε κάθε στιγμή μέσα στην Ιστορία έχομε το έσχατον σημείον, την «εσχάτην ώρα». Κάθε στιγμή.
Άρα βλέπομε -να σας το πω τώρα κι έτσι- ομοκέντρους κύκλους διευρυνομένους, που το κέντρον αυτών των κύκλων κατέχει η εκφορά της προφητείας, η χρονική στιγμή που λέγεται η προφητεία. Και, σε μια πρώτη περιφέρεια ιστορικών γεγονότων, η Αποκάλυψις έχει την ερμηνεία της. σε μια δεύτερη περιφέρεια, διευρυνόμενη, πάλι έχει την ερμηνεία της. σε μια τρίτη, το ίδιο... ώσπου, στο τέλος, η μεγάλη περιφέρεια ενός μεγάλου κύκλου θα εγγίζη τα όντως έσχατα, την δευτέρα του Χριστού Παρουσία. Συνεπώς το βιβλίον της Αποκαλύψεως έτσι θα το ερμηνεύσωμε και έτσι θα το μελετήσωμε.
Αυτό ακόμη σημαίνει πως το βιβλίον αυτό δεν είναι κάτι που ήταν ή θα είναι, αλλά κάτι που διαρκώς είναι. Δεν εξαντλείται το βιβλίον της Αποκαλύψεως σε μια μόνον εποχή. είναι παγκόσμιο βιβλίο, το οποίον μπαίνει ακόμα και μέσα εις αυτήν την Βασιλείαν του Θεού!
Λέγει μάλιστα ο Ανδρέας Καισαρείας κάτι πάρα πολύ ωραίο. Λέγει: «Ει γαρ των παλαιών προφητών αι βίβλοι υπό πολλών ερμηνευθείσαι, έτι το βάθος των εν αυταίς μυστηρίων [τοις πάσιν] έχουσιν αθέατον άχρι της ημέρας εκείνης, εν η της μερικής καταργουμένης γνώσεως η τελεία αναδειχθήσεται» 30. Λέγει ότι πολλοί ερμήνευσαν τους Προφήτας της Παλαιάς Διαθήκης. εν τούτοις πολλά μένουν χωρίς να φθάσουν εις το τέρμα, εις τον πυθμένα της προφητείας.
«Μα, θα μου πήτε, οι Προφήται της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρονται εις την πρώτην Παρουσία του Χριστού».
Ναι, αλλά και πέραν της πρώτης. αναφέρονται και εις την δευτέρα του Χριστού Παρουσία. και εις την Βασιλείαν του Θεού! Μάλιστα, αγαπητοί μου. δεν εξαντλήθηκαν οι Προφήται της Παλαιάς Διαθήκης. Γι αυτό, αν θα αναλύαμε ποτέ τους Προφήτας της Παλαιάς Διαθήκης, μην πη κανείς: Μα αυτοί εξαντλήθηκαν. Ήρθε ο Χριστός, τελείωσε. Όχι. δεν εξαντλήθηκαν. Φθάνει μάλιστα ο Ανδρέας Καισαρείας να πη το εξής, ότι δεν θα εξαντληθούν ούτε εις αυτήν την Βασιλείαν του Θεού! γιατί μέσα στη Βασιλεία του Θεού πλέον θα μπορούμε να κατανοήσωμε το βάθος των προφητειών.
Καταλαβαίνετε λοιπόν, αγαπητοί μου, ότι η Αποκάλυψις είναι ένα βιβλίον τρομερά, απίθανα βαθύ! Με πόσο σεβασμό... πως πρέπει να σταθούμε μπροστά του!...
* * *
Ελπίζω να μην απογοητευθήκατε εάν σας φάνηκε λίγο δύσκολη η εισαγωγή που κάναμε. θα μπούμε στο ιερόν κείμενον και θα ιδήτε ότι θα είναι απόλαυσις αληθινή. Πάντα η εισαγωγή σε κάτι είναι δύσκολη. Ενώ η εισαγωγή υποτίθεται ότι έρχεται να διαφωτίση, ελπίζω να μην κατάφερα να συσκοτίσω τα πράγματα. Αλλά θα παρακαλέσω να έχετε λίγη υπομονή. Θα έρχεσθε και θα βλέπετε το δροσερόν κείμενον πως θα βγαίνη, πως θα αναλύεται, τόσο ωραία, τόσο υπέροχα.
Κατακλείοντες λοιπόν αυτήν την σύντομη εισαγωγήν εις το βιβλίον της Αποκαλύψεως, θα πρέπει να έχωμε μερικά βασικά στοιχεία υπ' όψι μας για το πώς θα σταθούμε σαν ακροαταί μπροστά στο βιβλίο αυτό του Θεού.
Και πρώτα - πρώτα, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι εδώ έχομε αυτόν τον ζώντα λόγον του Θεού! αφού το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι θεόπνευστον, όπως ολόκληρη η Αγία Γραφή.
Δεύτερον, ότι αυτός ο λόγος του Θεού είναι βαθύς και δυσερμήνευτος, ο οποίος, δια να κατανοηθή, χρειάζεται ταπείνωσις, προσευχή, προσοχή, δάκρυα και επιμονή.
Θα πάρωμε το παράδειγμα του Ιωάννου του Ευαγγελιστού, μέσα από το βιβλίον της Αποκαλύψεως, κεφάλαιον 5, 2-5, που λέγει τα εξής: «Άκουσα έναν Αγγελο με ισχυρή φωνή, που έλεγε: Ποιος είναι άξιος να ανοίξη αυτό το βιβλίο; Κι εγώ άρχισα να κλαίω, λέγει ο Ιωάννης, επειδή δεν θα μπορούσε κανείς να μάθη το περιεχόμενον του βιβλίου». Και έρχεται ένας εκ των Πρεσβυτέρων και του λέγει: «Μην κλαις, γιατί το βιβλίο θα το ανοίξη ο Λέων που κατάγεται από την φυλή του Ιούδα, η Ρίζα του Δαυίδ, ο Υιός του Θεού ο ενανθρωπήσας, ο Ιησούς Χριστός. Μην κλαις!».
Αλλά πως έφθασε να ανοιχθή το βιβλίο και να μάθωμε το περιεχόμενό του;
Επειδή έκλαιγε ο ευαγγελιστής Ιωάννης!...
Και τέλος, τρίτον, κάθε συμπέρασμα που θα βγάζουμε από το βιβλίο, ηθικόν, πνευματικόν, ό,τι είναι, δεν θα το αναφέρωμε στους άλλους, αλλά στον εαυτόν μας. Μην πούμε ότι αυτά είναι για τους άλλους. είναι και για μας! Όταν θα πη ο Χριστός «Δεν είσαι ούτε ψυχρός ούτε θερμός. είσαι χλιαρός. γι' αυτό και θα σε ξεράσω!» 31, μην πούμε «Α, θα ξεράση τους άλλους», αλλά να κάνωμε αυτοκριτική και να πούμε: «Μήπως είμαι ο χλιαρός;...». Και οπωσδήποτε, όταν δεν κοροϊδεύουμε τον εαυτόν μας, θα βρούμε ότι είμεθα οι «χλιαροί».
Αγαπητοί μου. έτσι θα μπορέσωμε να καταλάβωμε, θα μπορέσωμε να ψαύσωμε λιγάκι το βιβλίον της Αποκαλύψεως, και μόνον έτσι θα μας αποκαλυφθούν οι κρυμμένες αλήθειές του, όσο είναι δυνατόν αυτές να αποκαλυφθούν, για να βαδίσωμε αυτή την χρυσή και φωτεινή πορεία της Εκκλησίας, ανάμεσα στα καταπληγώνοντα και φονεύοντα ξίφη των αντιθέων δυνάμεων, μέσα εις την Ιστορία. Αυτά για απόψε.
Κυριακή 12-10-1980
1. Πρβλ. Λουκ. 8,5.
2. Λουκ. 8,5-15
3. Πρβλ. Ματθ. 13,8 . 23. Μάρκ. 4,8 . 20.
4. Αποκ. 12, 1-17.
5. Ένθ' ανωτέρω, στ.15.
6. Πρβλ. Ιωάν. 12, 31. 14, 30.
7. Άγ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Προς Εφεσίους, ΒΕΠΕΣ, τομ.2, Έκδοσις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1955, σελ. 291, XIX.
8. Βλ. Αποκ. 11, 7. 13, 1 . 2 . 11 . 12 κ.α.
9. Βλ. Αποκ. 9, 20. 15, 1 . 5 . 9 κ.α.
10. Αποκ. 22, 17 . 20.
11. Αποκ. 1, 10.
12. Ιωάν. 1, 29.
13. Ησ. 40, 3.
14. Ιωάν. 1, 27.
15. Αποκ. 1, 19.
16. Βλ. Αποκ. 14, 8. 16, 19. 17, 5. κ.α.
17. Βλ. Αποκ. 11, 7. 13, 1-2.
18. Αποκ. 1, 4 . 8. 11,17.
19. Πρβλ. Φιλιπ. 2, 7.
20. Πρβλ. Ματθ. 16, 3.
21. Ματθ. 24, 32 . 33. Μάρκ. 13, 28. Λουκ. 21, 30.
22. Άγ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Προς άγιον Πολύκαρπον, ΒΕΠΕΣ, τόμ. 2, Έκδοσις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1955, σελ. 283, ΙΙΙ.
23. Άγ. Ειρηναίος, Κατά Αιρέσεων, V 30, 2. Ίδε Π. Ι. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Ιωάννου, Εκδοτικός οίκος Χαραλ.Π.Συνοδινού, Αθήναι 1950, σελ. 218.
24. Ένθ' ανωτέρω σελ. 219.
25. Αποκ. 11, 3.
26. Γεν. 5, 24. Εβρ. 11, 5. Δ' Βασ. 2, 11.
27. Αποκ. 1, 7-9.
28. Ίδε Π. Ι. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Ιωάννου, Εκδοτικός οίκος Χαραλ.Π.Συνοδινού, Αθήναι 1950, σελ. 10.
29. Ματθ. 24, 2. 29. Μάρκ. 13, 2. Λουκ. 21, 6. 25. 26.
30. Άγ. Ανδρέας Καισαρείας, Ερμηνεία εις την Αποκάλυψιν του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου Θεολόγου, J.P.Migne, P.G., τόμ. 106, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Αθήναι 2001, σελ. 217 Α.
31. Αποκ. 3, 16.
Copyright:
Ιερά Μονή Κομνηνείου
«Κοιμήσεως Θεοτόκου» και «Αγίου Δημητρίου»
Κεντρική διάθεσις:
«Όρθόδοξος Κυψέλη»
Η Αποκάλυψις είναι το τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης αλλά και ολοκλήρου της Αγίας Γραφής.
Το βιβλίον αυτό, της Αποκαλύψεως, αποτελεί την κατακλείδα της Αγίας Γραφής και έχει ικανή αντιστοιχία με το πρώτο βιβλίον αυτής, την Γένεσιν, μετά της οποίας αποτελεί άξονα πτώσεως - σωτηρίας. Το βιβλίον της Γενέσεως αναφέρει την ιστορία της πτώσεως. το βιβλίον της Αποκαλύψεως αναφέρει την ιστορία της ανορθώσεως, της σωτηρίας.
Πράγματι εις το βιβλίον της Γενέσεως περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου. είναι η ωραία αυτή ανατολή του κτιστού ορατού κόσμου.
Αλλ' οι άνθρωποι έπεσαν. έπεσαν εις την αμαρτία τη υποβολή του διαβόλου. Έκτοτε εισήχθη η αμαρτία, η φθορά και ο θάνατος. Τα πάντα έμοιαζαν ότι είχαν ματαιωθή. είχε ματαιωθή το ωραίο σχέδιον του Θεού, να φθάση δηλαδή η κτίσις κοντά στον Θεό, να ενωθή μαζί Του και να θεωθή.
Αλλ' ό,τι ο Θεός δημιουργεί, αγαπητοί μου, ούτε εκμηδενίζεται ούτε ματαιούται! Και δια την ανακαίνισιν του παλαιωθέντος εν αμαρτία κτιστού ορατού κόσμου οικονομήθη το μυστήριον της Ενανθρωπήσεως του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος, του Ιησού Χριστού.
Ο κόσμος όμως δεν εδέχθη τον Ιησούν Χριστόν, και Τον εσταύρωσε.
Και πάλι δεν εματαιώθη το σχέδιον της σωτηρίας, διότι με τον Σταυρόν μεν ενικήθη ο διάβολος, με την Ανάστασιν δε του Χριστού ενικήθη ο θάνατος και η φθορά.
Ετσι η Εκκλησία, το Σώμα του Χριστού, πορεύεται μέσα εις την Ιστορίαν μεταξύ πολλών ταλαιπωριών, αντιξοοτήτων και μαρτυρίου, που προέρχονται από τας αντιθέους δυνάμεις, οι οποίες διαρκώς σταυρώνουν την Σάρκα του Χριστού. Όμως τελικά η Εκκλησία θα νικήση, διότι ο Χριστός ενίκησε τον διάβολον, τον κόσμον και τον θάνατον. Η Εκκλησία εκκλησιαστικοποιεί την κτίσιν και την οδηγεί εις την Βασιλείαν του Θεού.
Αν λοιπόν το βιβλίον της Γενέσεως μας περιγράφη την δημιουργία του κόσμου, του ανθρώπου και την πτώσι του, το βιβλίον της Αποκαλύψεως μας περιγράφει αποκαλυπτικά την πορείαν της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία, δηλαδή των πιστών, και της δημιουργίας εν γένει, την αναγέννησιν, την αναδημιουργίαν και την αιώνιαν δόξα του ανθρώπου και της κτιστής ορατής δημιουργίας.
Το βιβλίον της Αποκαλύψεως -κάνοντες μια μικρή εισαγωγή εις αυτό σήμερα πριν εισέλθωμε, για να μπορέσωμε να κατατοπιστούμε ως προς αυτό- το βιβλίον της Αποκαλύψεως περιέχει εν συντομία ολόκληρον το μυστήριον της Θείας Οικονομίας, από της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού έως της δευτέρας Παρουσίας, Κρίσεως και παρουσίας της Βασιλείας του Θεού.
Για να σας δώσω να καταλάβετε, σας λέγω τούτο: μέσα σε μία μόνον εικόνα της Αποκαλύψεως εμφανίζεται το μυστήριον της Ενανθρωπήσεως.4 Είναι η Γυνή, που κρατεί το άρρεν Τέκνον, το άρρεν Παιδίον, το παιδί της, που μόλις εγέννησε. Πριν όμως το γεννήση, λέγει, ο Δράκων περιμένει πότε θα γεννήση η Γυνή που εγκυμονεί, ώστε, μόλις γεννηθή το Παιδίον, να το αρπάξη και να το καταβροχθίση. Αλλά μόλις εγεννήθη το Παιδίον, αρπάχθηκε προς τον Θεό, ενώ η Γυνή κατέφυγε εις την έρημον. Και από πίσω ο Δράκων τρέχει, αφού βγάζει νερό από το στόμα του, και καθιστά την Γυναίκα «ποταμοφόρητον» -λέξις του βιβλίου της Αποκαλύψεως5. Ρίχνει νερό πίσω της, να γίνη πλημμύρα, και να την πνίξη! χωρίς όμως να το πετύχη.
Αγαπητοί μου, αυτή είναι όλη η ιστορία της Ενανθρωπήσεως. Ο διάβολος έψαχνε, όπως λέγει ένας Πατήρ της Εκκλησίας μας, έψαχνε τας παρθένους, για να ιδή ποια θα γεννήση τον Μεσσίαν. αλλά «έλαθεν», ξέφυγε από την προσοχή του «άρχοντος του αιώνος τούτου»6, όπως λέγει ο άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας, το ότι ο Υιός του Θεού εγεννήθη εκ παρθένου7. Και ο διάβολος δεν το αντελήφθη αυτό! Ο διάβολος ούτε πανταχού παρών είναι, ούτε τα πάντα γνωρίζει. αλλά έψαχνε. Το βλέπουμε καθαρά αυτό στο βιβλίον της Αποκαλύψεως, που περιμένει, όπως λέγει, να γεννηθή το Παιδίον.
Εδώ το πρόσωπον της Γυναικός έχει δύο όψεις: είναι η Θεοτόκος και η Εκκλησία. Και βεβαίως είναι η Εκκλησία, διότι αυτή είναι το Σώμα του Χριστού. Αλλά ο Χριστός πήρε το Σώμα Του από την Παναγία, από την Θεοτόκον. Συνεπώς Θεοτόκος και Εκκλησία είναι το ίδιο πρόσωπο, με τις δύο όψεις. και έχομε ταυτοχρόνως και διάκρισιν και ταύτισιν. Και η Εκκλησία διώκεται. διώκονται οι Μαθηταί, διώκεται και η Θεοτόκος. αλλά το Τέκνον αρπάζεται στον ουρανό. δηλαδή: η Σταύρωσις, η Ανάστασις και η Ανάληψις του Χριστού. Δεν μπορεί ο διάβολος πλέον να φθάση στον ουρανό να κάνη τίποτα. έκτοτε όμως κυνηγά την Γυναίκα εις τας ερήμους, δηλαδή στρέφεται πάντοτε εναντίον της Εκκλησίας.
Βλέπει λοιπόν κανείς μέσα σ' αυτήν την εικόνα, η οποία είναι μία από τις πάμπολλες εικόνες του βιβλίου της Αποκαλύψεως, βλέπει εν επιτομή το μυστήριον της θείας Οικονομίας.
Ακόμη το βιβλίον της Αποκαλύψεως αναφέρεται εις την ίδρυσιν και την επέκτασιν της Εκκλησίας του Χριστού, δηλαδή της Βασιλείας του Θεού επί της γης, εις την εξέλιξιν της πάλης μεταξύ της Γυναικός, της Εκκλησίας, και του Θηρίου8, των αντιθέων δυνάμεων -θα δούμε ποιες είναι αυτές οι αντίθεες δυνάμεις. Στο τέλος έρχονται οι «πληγές»9 εναντίον του Θηρίου και εναντίον του κόσμου που απιστεί, θριαμβεύει η Εκκλησία, έρχεται ο Χριστός, κρίνει τον κόσμον, δεσμεύεται ο διάβολος και λάμπει η Βασιλεία του Θεού. Αυτό είναι το γενικό διάγραμμα του βιβλίου της Αποκαλύψεως.
Η κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, ως Κριτού και Βασιλέως. Με αυτό αρχίζει και με αυτό τελειώνει. Θα τελειώση δε έτσι: Θα πη η «νύμφη», η Εκκλησία, και το «Πνεύμα», που μένει στην Εκκλησία, το Άγιον Πνεύμα, θα πουν : «Έρχου, Κύριε Ιησού» . και η απάντησις: «Ναι έρχομαι ταχύ». ναι, έρχομαι γρήγορα10. Είναι το κλίμα της αναμονής μέσα στο πνεύμα του βιβλίου, το κλίμα της αναμονής μέσα στην Εκκλησία. Και η Εκκλησία αναμένει τον Χριστόν. Τον αναμένει ως Κριτήν και ως Βασιλέα, δια να θέση εκποδών το κακό. να μην υπάρχη πλέον ο διάβολος, να μην υπάρχη η αμαρτία, να μην υπάρχη η φθορά, να μην υπάρχη ο θάνατος. Συνεπώς κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι: η δευτέρα του Χριστού Παρουσία, ο Ιησούς Χριστός ως Κριτής και Βασιλεύς.
Το κύριον θέμα, που το βλέπουμε να κινείται σε αλλεπάλληλες εικόνες κατά ένα επταδικόν σύστημα, όπως θα το δούμε στην ανάλυσι του βιβλίου, είναι ο αγών μεταξύ της Βασιλείας του Θεού και της αντιθέου δυνάμεως, αποτέλεσμα του οποίου θα είναι ο θρίαμβος της Εκκλησία δια της νίκης του Χριστού.
Ο σκοπός δε που εγράφη το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι η προπαρασκευή των πιστών, εν όψει των θλίψεων που αναμένουν τους πιστούς, αλλά και παραμυθία, η παρηγοριά των πιστών, δια την αγαθήν έκβασιν του αγώνος. Όλα αυτά, τα οποία σας λέγω με πολύ λίγα λόγια, καταγράφονται στο βιβλίο της Αποκαλύψεως με οράματα, παραστάσεις και εικόνας, που αποτελούν και την συμβολική γλώσσα του βιβλίου.
Βεβαίως η Αποκάλυψις είναι κυρίως ένα προφητικόν βιβλίον, το οποίον -προσέξατε!- δεν αποκαλύπτει μόνον τα μέλλοντα, αλλά και τα παρόντα. Συνεπώς εδώ εμφανίζεται η προφητεία εν ευρεία εννοία.
Το ίδιο το βιβλίον της Αποκαλύψεως, στο 1ο κεφάλαιον, στίχος 19, λέγει το εξής -αυτός ο ίδιος ο Κύριος το σημειώνει εις τον ευαγγελιστήν Ιωάννην: «Γράψον ουν α είδες, και α εισι και α μέλλει γίνεσθαι μετά ταύτα». Ο ευαγγελιστής Ιωάννης βρίσκεται εις την Πάτμον εξόριστος, εις το σπήλαιον που σήμερα είναι γνωστόν ως το σπήλαιον της Αποκαλύψεως. Εκεί, κατά την παράδοσιν, διαρκώς προσηύχετο. Και μίαν Κυριακήν -θα μας το πη ο ίδιος εις τον πρόλογον του βιβλίου του- «εγένετο εν πνεύματι»11 και είδε όλας τας αποκαλύψεις και τα οράματα, τα οποία κατ' εντολήν του Χριστού τα καταγράφει. «Γράψον λοιπόν, λέγει, γράψε εκείνα που είδες και εκείνα τα οποία είναι, συνεπώς τα παρόντα, και εκείνα τα οποία πρόκειται να γίνουν μετά τα παρόντα».
Συνεπώς το βιβλίο της Αποκαλύψεως είναι ένα βιβλίον προφητικόν, το οποίον αποκαλύπτει τα παρόντα και τα μέλλοντα. Σας είπα ότι η προφητεία έχει ευρείαν έννοιαν. κινείται εις το μέλλον, εις το παρόν αλλά και εις το παρελθόν. Και αναλύω.
Όταν η προφητεία κινήται εις το μέλλον, έρχεται να αποκαλύψη εκείνο το οποίον θα γίνη στο μέλλον, το οποίον αγνοεί πάσα κτιστή λογική δημιουργία. Δεν γνωρίζει το μέλλον ούτε άνθρωπος ούτε άγγελος ούτε ο διάβολος. το μέλλον πραγματικά το γνωρίζει μόνον ο Θεός, και κανείς άλλος, και μόνος Εκείνος δύναται να το αποκαλύψη. Η προφητεία λοιπόν είναι προνόμιον μόνο του αληθινού Θεού. και, αν το θέλετε, είναι προνόμιον της ορθοδόξου αληθούς Πίστεώς μας.
Η προφητεία ακόμη κινείται εις το παρόν, για ό,τι πράγμα εκφεύγει της προσοχής των συγχρόνων. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, επί παραδείγματι, λέγεται Προφήτης. Γιατί λέτε; Τί επροφήτευσε ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής; Επροφήτευσε το μέλλον; Επροφήτευσε το παρελθόν; Ε, λοιπόν, αγαπητοί, ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής επροφήτευσε μόνον το παρόν! και ο πυρήν, το κέντρον της προφητείας του ήταν: «Να ο Μεσσίας. ίδε ο αμνός του Θεού»12, Αυτός είναι ο Αμνός του Θεού.
«Ποιος είσαι; του λέγουν οι άρχοντες του λαού, Είσαι ο Μεσσίας;»
«Όχι! Τους λέγει, εγώ δεν είμαι ο Μεσσίας».
«Ποιος είσαι;»
«Εγώ είμαι φωνή βοώντος εν τη ερήμω13. Εγώ, που φωνάζω εις την έρημον, είμαι μια φωνή, και έρχομαι να μαρτυρήσω για τον Μεσσία. Είναι Αυτός που χρονικά έπεται, είναι από πίσω μου, αλλά ποιοτικά είναι Αυτός μπροστά μου. έμπροσθέν μου γέγονεν. Είναι Εκείνος, του Οποίου εγώ δεν είμαι άξιος να λύσω τον ιμάντα των υποδημάτων Του» 14
Αλλά όταν προφητεύη δια τον Χριστόν, ο Χριστός είναι παρών. Και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι μέγας Προφήτης! Και όμως, αγαπητοί μου, προφητεύει μόνο το παρόν. Είναι δε δυσκολώτερο να προφητεύσης το παρόν απ' ότι να προφητεύσης το μέλλον.
Τέλος η προφητεία κινείται και εις το παρελθόν. προφητεύει εκείνα τα οποία ανθρώπινο μάτι δεν έχει δη. Όταν, επί παραδείγματι, ο Μωϋσής, ο μέγας Προφήτης, καταγράφη στο βιβλίον της Γενέσεως την δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, από πού τα ήξερε; Προφητικώς γράφει. Συνεπώς είναι Προφήτης που κινείται εις το παρελθόν.
Ακόμη ο χαρακτήρ της προφητείας είναι ευρύτερος, απ' ό,τι σας είπα, επειδή έχει και το στοιχείον της διδασκαλίας. Δηλαδή η προφητεία περιέχει προτροπάς, ηθικάς προτροπάς, παρακινεί σε μετάνοια, παραμυθεί τους πιστούς στον σκληρό αγώνα της πνευματικής ζωής και λοιπά. Πολλές φορές οι Προφήται έρχονται να ενισχύσουν και να βοηθήσουν, να παρακινήσουν εις μετάνοιαν και να ανορθώσουν τον λαόν που τους ακούει. δηλαδή δεν έρχεται η προφητεία μόνο να πη τι θα γίνη ή τι έγινε, αλλά και πως πρέπει να σταθούν οι άνθρωποι ενώπιον του Θεού.
Γι' αυτόν τον λόγο -υπογραμμίζω και σημειώνω- δεν θα πρέπει -δεν! υπογραμμίζω το δεν- δεν θα πρέπει να δούμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως με την στενήν έννοιαν της προφητείας, δηλαδή σαν ένα βιβλίο που θα μας πη μόνο δια το μέλλον. Όχι, αγαπητοί μου. το βιβλίον της Αποκαλύψεως θα κινηθή και προς τα πίσω και προς τα εμπρός και -ακούστε!- εις το παρόν.
Τί είπε εδώ ο Κύριος; «Α εισι»15. εκείνα τα οποία υπάρχουν, υφίστανται. Και εκείνο το «α εισι» δεν είναι εκείνο μόνον το οποίον συνέβαινε τότε που ο Κύριος υπηγόρευε εις τον Ιωάννην την Αποκάλυψιν και του εδείκνυε με τις εικόνες τις συμβολικές παν ό,τι συνέβαινε στην εποχή του. Όταν θα γράψη για την «μεγάλη την πόρνη τη Βαβυλώνα»16, τη Ρώμη, δεν είναι η Ρώμη μόνον τότε εκείνο το «α εισι», εκείνα τα οποία είναι. εκείνο το «α εισι» είναι και σήμερα, θα είναι και αύριο. αλλά για το αύριο θα είναι αυτό που θα ανήκη στο αύριο, και θα είναι ως παρόν. Ετσι λοιπόν ανά πάσα στιγμή η Αποκάλυψις κινείται στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον.
Έχει δε αυτήν την ευρείαν μορφήν: έρχεται να παραμυθήση, να ανορθώση, να ειδοποιήση, να επισημάνη -«Έρχεται, λέγει, ο Αντίχριστος»17-, να επισημάνη σε κάθε εποχή, ιδιαιτέρως όμως σε μια εποχή όπου το θρησκευτικόν αίσθημα είναι πολύ χαμηλό.
Το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι ένα ζωντανό βιβλίο, με πολλήν και ανέκφραστον χάριν και δροσερότητα. Παρά τις τρομερές εικόνες που περιέχει, έχει μία δροσερότητα, και ταυτοχρόνως μία τρυφερότητα. Είναι ένα αληθινό αριστούργημα το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Εκείνος ο οποίος μπόρεσε κάτι να δη μέσα στο βιβλίο αυτό, το καθιστά αληθινό εντρύφημά του.
Η Αποκάλυψις είναι γραμμένη, ξέρετε, εις την δημοτικήν της ελληνιστικής εποχής. ‘Εχομε την ελληνιστικήν γλώσσα, η οποία βεβαίως δεν είναι η αττική διάλεκτος, η περίτεχνος γλώσσα του Πλάτωνος. Ευρισκόμεθα αρκετά μακρυά, μερικές εκατοντάδες χρόνια μακρυά. η ελληνική γλώσσα έχει υποστή πολλές επιδράσεις, ιδίως ξενικές, και βαρβαρίζει. Στη γλώσσα αυτή γράφηκαν τα ευαγγέλια. Η γλώσσα του βιβλίου της Αποκαλύψεως είναι ακόμα πιο κάτω απ' αυτή την ελληνιστική γλώσσα. είναι μία -επιτρέψατέ μου να το πω έτσι όπως θα το λέγαμε σήμερα- δημοτικιά! Μη σας πειράζει αυτό και μη σας σκανδαλίζει. Παρουσιάζει στοιχεία από φιλολογικής πλευράς τόσα και τέτοια, ώστε ξένοι να πουν ότι το βιβλίον της Αποκαλύψεως έχει δική του γραμματική.
Λέγει, επί παραδείγματι: «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» 18. Το «ο ων», μάλιστα, παίρνει άρθρο, γιατί είναι μετοχή. το «ο ην», που είναι ο παρατατικός του ρήματος ειμί, τί είδους άρθρο μπορεί να πάρει;... Το ρήμα παίρνει ποτέ άρθρο, και λέγει «ο ην»;... Σόλοικο. Το βιβλίον της Αποκαλύψεως έχει λοιπόν τη δική του γραμματική. αλλά είναι χαριτωμένη. Είναι χαριτωμένη γραμματική.!
Αλλά και το λεξιλόγιό του ίσως δεν είναι πλούσιο. Ξέρετε, το φτωχότερο σε λεξιλόγιο από τα τέσσερα ευαγγέλια είναι του Ιωάννου. αλλά είναι το υψιπετέστερον. είναι το θεολογικώτερον. το ευαγγέλιον του Ιωάννου! Μιμείται την Κένωσιν του Θεού Λόγου19, ο Οποίος περιβάλεται την πτωχείαν της ανθρωπίνης υπάρξεως! Αυτός ο Θεός Λόγος!... Έτσι μέσα απ' τη φτώχεια, θα λέγαμε, του πλούτου των λέξεων, έρχεται ο πλούτος της θεολογίας, ο πλούτος της Βασιλείας του Θεού, που τόσο πολύ ξεχειλίζει, ώστε ξεπερνά τις έννοιες των λέξεων. Είναι κάτι καταπληκτικό. Μόνον εκείνος που εξοικειώνεται με το βιβλίον της Αποκαλύψεως μπορεί να ανακαλύπτη όλα αυτά τα στοιχεία κατά τρόπον ατέρμονα.
Είναι λοιπόν ένα αληθινό αριστούργημα το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Έχει ενότητα. έχει συμμετρία. έχει ευρυθμία. έχει δύναμιν λόγου. έχει, παρά την πτωχεία των λέξεων, πλούτο χρωμάτων και τόνων. έχει μία αφάνταστη ποικιλία θεμάτων. έχει μία πλαστικότητα. έχει μια ζωηρότητα και μια παραστατικότητα το βιβλίο αυτό, τόση, που συναρπάζει εκείνον που το διαβάζει.
Για κανένα άλλο βιβλίο δεν γράφηκαν τόσα βιβλία. Για κανένα! Ακόμη και για το πιο κλασσικό βιβλίο στην ανθρωπίνη Ιστορία, στην ιστορία της ανθρωπίνης γραμματείας! Κανένα άλλο βιβλίο δεν είχε τόσες συγγραφές γι' αυτό. Πάρα πολλά βιβλία έχουν γραφή, γράφονται και θα γράφωνται για το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Αληθής πλούτος πραγματικά! Είναι βαθυστόχαστο βιβλίο. αφυπνιστικό συνειδήσεων. συναρπαστικό! Με σκηνικά. τα σκηνικά του είναι ο ουρανός και η γη! Ο χρόνος στον οποίον κινείται, που δεν χωράει η ανθρώπινη Ιστορία, είναι η παγκόσμια Ιστορία και η Αιωνιότητα!
Γι' αυτό και αποτελεί ερμηνευτικόν λάθος εάν θα θέλαμε να ερμηνεύσωμε το κείμενον της Αποκαλύψεως με βάσιν έναν τόπο, όπως είναι η Ελλάς ή η Κωνσταντινούπολις -όσοι διαβάσατε αποκαλυπτικήν γραμματείαν με καταλαβαίνετε-. να θέλωμε δηλαδή να ερμηνεύσωμε την Αποκάλυψι στον στενό χώρο μιας Κωνσταντινουπόλεως...! ή στον στενό χώρο της Ελλάδος...! σαν να είναι γραμμένη δηλαδή η Αποκάλυψις για τους Έλληνες ειδικά. Είναι παγκόσμιον βιβλίον. Παγκόσμιον! Σας είπα. το σκηνικό του: ο ουρανός και η γη! ο χρόνος: η Ιστορία η παγκόσμιος και η Αιωνιότητα! Πώς λοιπόν τώρα να περιορίσουμε το βιβλίο της Αποκαλύψεως και να πούμε: «Για να διαβάσουμε. τί θα γίνη; Άραγε θα πάρουμε την Πόλι και την αγιά-Σοφιά;»...! Φτώχεια. Φτώχεια!
Γι' αυτό όσοι ερμηνεύουν έτσι έχουνε πέσει έξω. Αγαπητοί μου, όσοι έγραψαν ερμηνείες της Αποκαλύψεως με τέτοια στενά όρια δεν επαληθεύθηκαν, και φυσικά ντροπιάστηκαν. Μόνο για την ιστορία της ερμηνείας σας αναφέρω τον Απόστολο Μακράκη, ο οποίος ήθελε να ερμηνεύση την Αποκάλυψι με βάσι πάντα τον ελληνικόν χώρον και κέντρο την Κωνσταντινούπολιν, και μάλιστα με ιδέα τον Μωαμεθανισμόν!
Περιττόν είναι να σας πω ότι δεν μπορούμε να ερμηνεύσωμε την Αποκάλυψι με βάσι κάποιο ρεύμα της εποχής μας. Λέμε ότι τότε που ζούσε ο Μακράκης, προς τα τέλη του περασμένου αιώνος, ήταν ο Μωαμεθανισμός. Το ότι ο Μωαμεθανισμός περιέχεται μέσα στο βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι αναμφισβήτητο. αλλά δεν μπορούμε να ειπούμε ότι αυτό αποτελεί ένα θέμα με το οποίον ιδιαιτέρως θα ασχοληθή το βιβλίον της Αποκαλύψεως και σ' αυτό θα μείνη. Όχι. λάθος. Ούτε ο Κομμουνισμός ούτε η αθεΐα... τίποτα! Αυτά τα πράγματα περιέχονται μέσα στο βιβλίον της Αποκαλύψεως. Προσέξατε: περιέχονται! Είναι μεγάλα πράγματα. είναι παγκόσμια πράγματα, και περιέχονται. αλλά δεν εξαντλείται το βιβλίον της Αποκαλύψεως σ' αυτά.
Μην πούμε λοιπόν ότι το Θηρίον είναι ο Κομμουνισμός ή ο Μωαμεθανισμός. Όχι. Το ότι αυτά είναι προδρομικά θηρία είναι αναμφισβήτητο. αλλά δεν είναι αυτό καθ' εαυτό το Θηρίον. Είναι, σας είπα, ερμηνευτικόν λάθος να καθορίζουμε τέτοια πράγματα.
Γι' αυτό, θα σας παρακαλέσω πάρα πολύ, όταν θα έρχεσθε να ακούτε -και να έρχεσθε πάντα-, να προσέχετε πολύ. Μάλιστα θα ιδήτε ότι υπάρχει πολύ ενδιαφέρον. Άλλωστε η εισαγωγή που κάνουμε τώρα γίνεται ακριβώς για να ξυπνήση το ενδιαφέρον, να κινήση το ενδιαφέρον των ακροατών, και να φέρετε άλλους τόσους. να χρειασθή να πάμε -δεν ξέρω- στην πλατεία να κάνωμε την ομιλία μας! Αλλά προσέξτε: μην περιμένετε να ακούσετε εδώ, αναλύοντας και ερμηνεύοντας το βιβλίον της Αποκαλύψεως, να μάθετε αν θα γίνη και πότε θα γίνη ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος!... ούτε ακόμη πότε θα ‘ρθη ο Αντίχριστος και πότε θα γίνει η δευτέρα του Χριστού Παρουσία!... Τέτοια πράγματα μην τα περιμένετε. πρόκειται περί ερμηνευτικού λάθους. Και όσοι εκ των ερμηνευτών ή ομιλητών θα επιχειρούσαν να πουν «Να!», «Αυτό!», θα ήταν επικίνδυνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι όσοι έχουν μιλήσει έτσι, έχουν διαψευσθή.
Θα πρέπει να ακολουθήσουμε την γραμμήν που ακολουθεί η Εκκλησία μας. Και τη γραμμή αυτή, αγαπητοί μου, την εχάραξαν τρεις αληθινά θεόπνευστοι άνθρωποι, τρεις Πατέρες. Αυτοί είναι: ο Ανδρέας Καισαρείας -6ος αιών-, που έγραψε υπόμνημα στην Αποκάλυψι, το οποίο, δόξα τω Θεώ, έχω στα χέρια μου. ο Αρέθας, αρχιεπίσκοπος Καισαρείας κι αυτός -του 9ου αιώνος-, το οποίον επίσης έχω. και ο Οικουμένιος, αρχιεπίσκοπος Τρίκκης -του 6ου αιώνος κι αυτός-. Δεν έχω αυτό το υπόμνημα. έχω τα δύο: του Ανδρέα Καισαρείας και του Αρέθα Καισαρείας, πλήρη υπομνήματα στην Αποκάλυψι, στα οποία βλέπει κανείς την ορθόδοξη γραμμή της Εκκλησίας μας, το πώς ερμηνεύει το βιβλίον της Αποκαλύψεως.
Δεν είναι τυχαίον -αν και θα το αναλύσουμε αυτό μέσα στα θέματά μας- το γιατί Πατέρες και θεολόγοι της Εκκλησίας μας δεν ασχολήθηκαν με το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Φέρ' ειπείν ο καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας υπομνημάτισε όλα τα βιβλία της Καινής Διαθήκης πλην του βιβλίου της Αποκαλύψεως. Γιατί; Αλλά αυτό θα το δούμε στην πορεία των θεμάτων μας.
Τώρα μόνον τούτο σας λέγω. τα υπομνήματα αυτών των τριών Πατέρων, όπως και το θαυμάσιο βιβλίο του καθηγητού Μπρατσιώτη -ένα υπόμνημα στην Αποκάλυψι, το μοναδικό που υπάρχει στην νεοελληνική θεολογική γραμματεία. το μοναδικό!- είναι οι οδηγοί μου. όλα τα άλλα κρύβουν κινδύνους. Και σας το λέγω αυτό γιατί ούτε εγώ θα ήθελα να πλανηθώ αλλά ούτε κι εσάς να πλανήσω. Γι' αυτό, σας είπα, μην εξάπτεται η φαντασία σας με πράγματα για τα οποία ίσως θα λέγατε: «Και τι θα γίνη; Και τι θα μάθωμε;» Όχι. θέλει νηφαλιότητα.
Θα μάθωμε, μέσα στην πορεία της αναλύσεως του ιερού κειμένου, πώς πρέπει να ερμηνεύουμε το βιβλίον αυτό. Εγώ βεβαίως κάτι θα σας πω τώρα. όμως αυτό το κάτι δεν θα εξαντληθή, αλλά θα μαθαίνωμε στην πορεία της αναλύσεως του βιβλίου.
Παρά ταύτα -αυτά που σας λέγω- παρά ταύτα δεν μπορούμε να ειπούμε ότι δεν παρατηρούμε τα «σημεία των καιρών»20, διότι αυτός ο Κύριος μας το είπε αυτό. Τι είπε; Μας μίλησε για τα σημάδια του τέλους και μας είπε: «Όπως όταν βλέπετε ότι τα φύλλα της συκιάς άνοιξαν επάνω στο κλαδί και λέτε ότι εγγύς το θέρος, έτσι και όταν δήτε αυτά τα σημάδια που σας λέγω -Ποια; Ένα, δύο, τρία.... τα απαριθμεί εις το ευαγγέλιον-, τότε θα πήτε: εγγύς το τέλος» 21.
«Ποίον τέλος, Κύριε;..."
Αυτό είναι τώρα!... Εδώ έχομε διπλή εικόνα: το «τέλος» της Ιερουσαλήμ και το «τέλος» του κόσμου. Είναι δύσκολο βιβλίο το βιβλίον της Αποκαλύψεως. η προφητεία είναι απύθμενος. Είναι, αγαπητοί μου, απύθμενος! θα το δούμε λίγο πιο κάτω.
Πάντως ο άγιος Ιγνάτιος συνιστά στον άγιο Πολύκαρπο, στον οποίο στέλνει επιστολή, ενώ πηγαίνει στη Ρώμη για να μαρτυρήση, και του λέγει: «Τους καιρούς καταμάνθανε. Τον υπέρ καιρόν προσδόκα, τον άχρονον, τον αόρατον, τον δι' ημάς ορατόν...»22. Τους καιρούς να καταμανθάνης. να τους μελετάς τους καιρούς. Δεν λέγει μάνθανε, άλλά «καταμάνθαμε». παρατήρει τους καιρούς, μελέτα τους καιρούς. Και, ταυτοχρόνως, να περιμένης -«προσδόκα» λέγει- τον Υπέρχρονον, τον Άχρονον, τον Ιησούν Χριστόν, τον Αιώνιον Υιόν και Λόγον του Θεού. Περίμενέ Τον.
Αυτή η προτροπή του είναι πολύ σπουδαία. Δεν πρέπει όμως να μας ρίχνη εις την περιπέτειαν της περιεργείας ή στις συνέπειες μιας νοσηράς φαντασίας. γιατί, εδώ που τα λέμε, όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν υγιά φαντασίαν. έχουν και νοσηρά φαντασία, και κατά το λαϊκόν, κάνουν την τρίχα τριχιά.
Εγώ μπορώ να σας πω κάτι, και να βγήτε έπειτα έξω και να πήτε: «Ο πατήρ Αθανάσιος μας είπε πότε πράγματι θα γίνη ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος»!... Και να ‘ρθουν εκείνοι στους οποίους έχετε ανακοινώσει το πράγμα και να μου πουν: «Πάτερ είπατε αυτό. πότε θα γίνη αλήθεια;"! κι εγώ να δηλώσω άγνοια. Και όλα αυτά γιατί; Διότι με την φαντασία τους οι ακροαταί μεγάλωσαν εκείνο το οποίον είπα, και το προσέφεραν όπως το φανταζόντουσαν.
Ο άγιος Ειρηναίος λέει κάτι πολύ ωραίον. Λέγει: «Ασφαλέστερον και ακινδυνότερον το περιμένειν την έκβασιν της προφητείας ή το καταστοχάζεσθαι και απομαντεύεσθαι..» 23 Είδατε τι λέγει; Είναι ασφαλέστερο -και αναφέρεται μάλιστα στο όνομα του Αντιχρίστου ο άγιος Ειρηναίος- είναι ασφαλέστερο και ακινδυνωδέστερο, δεν κινδυνεύεις, όταν περιμένης την έκβασι της προφητείας. Άφησε το πράγμα να πραγματοποιηθή, παρά να κάθεσαι να στοχάζεσαι και να απομαντεύεσαι, δηλαδή να προσπαθής να μαντεύσης τι περίπου θα βγη και θα γίνη.
Και ο Ανδρέας Καισαρείας μας λέγει το εξής πολύ σπουδαίο: «Ο χρόνος αποκαλύψει και η πείρα τοις νήφουσιν» 24. Ο χρόνος θα αποκαλύψη τα γεγονότα.
«Μα, θα μου πήτε, αν έρθουν τα γεγονότα, τότε για μας τί αξία θα έχει η προφητεία;»
Έχει μεγάλη αξία να ξέρω τώρα ότι γίνεται αυτό που λέγει η Αποκάλυψι: για να μπορώ να σταθώ! Συγκεκριμένα και καίρια: η παρουσία του Αντιχρίστου. Όταν θα έρθη, θα αρχίση να λέγη πράματα και πράματα!. Σπουδαίος! Φιλάνθρωπος: πολιτισμένος: καταπληκτικός θα είναι ο Αντίχριστος -έτσι λέγουν οι Πατέρες. Καταπληκτικός! Θα μαγεύση όλη την ανθρωπότητα. Οι άνθρωποι θα πουν: «Να κυβερνήτης! Δεν φάνηκε ποτέ στην οικουμένη τέτοιος κυβερνήτης!» Θα είναι δε παγκόσμιος βασιλεύς. Αυτές οι ενώσεις που γίνονται σιγά-σιγά, μια μέρα θα καταλήξουν σε μία παγκοσμία ενότητα. Και τότε θα προβληθή ο Αντίχριστος. Παράξενο; Αληθές όμως. Αυτή είναι η ειδοποίησι που έχομε από τον λόγο του Θεού. Και τότε θα έρθουν ο προφήτης Ηλίας και ο Ενώχ25, οι οποίοι δεν δοκίμασαν θάνατο26, ως Προφήται του παρόντος όχι του μέλλοντος. του παρόντος- και θα λέγουν: «Αυτός είναι ο Αντίχριστος! Τι είπατε;... είπατε ότι αυτός είναι ο μεγάλος κυβερνήτης;! Ο Αντίχριστος είναι!» Αυτοί οι δύο θα προφητεύουν το παρόν. Και εκείνοι που θα νήφουν -είδατε τι λέγει ο άγιος Ανδρέας Καισαρείας; "τοις νήφουσιν»-, αυτοί που θα νήφουν, αυτοί που θα έχουν καθαρή καρδία, που θα ζουν πνευματική ζωή, αυτοί αμέσως θα τον αναγνωρίσουν. Οι άλλοι τι θα κάνουν; Οι άλλοι να τι θα κάνουν: θα πιάσουν τους Προφήτες και θα τους κρεμάσουν στην πλατεία της Ιερουσαλήμ! 27
Πότε λοιπόν θα πραγματοποιηθούν αυτά; Όταν θα έρθουν. Και πως θα τα ξέρωμε; Θα τα δούμε τότε που θα έρθουν. το κάθε πράγμα τότε που θα έρχεται. Βλέπετε λοιπόν ότι είναι πολύ σπουδαίο το πώς θα πιάσουμε στα χέρια μας το βιβλίον της Αποκαλύψεως!
Όταν ανοίξωμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως, αγαπητοί μου, αισθανόμαθε ότι ευρισκόμεθα μπροστά σε μίαν άβυσσον. δεν βρίσκουμε ούτε άκρη ούτε αρχή ούτε τέλος. Μία άβυσσος οπτασιών, παραστάσεων και εικόνων! Και όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. ούτε άβυσσος υπάρχει ούτε τίποτα. υπάρχει εύρυθμος διάταξις όλης της ύλης κατά ένα επταδικόν σύστημα, που μας αφήνει καταπλήκτους.
Όπως βεβαίως αν ρίξουμε μια ματιά στα αστέρια του ουρανού, σ' αυτά τουλάχιστον που βλέπουν τα μάτια μας, αυτά τα έξι-επτά χιλιάδες αστέρια, θα πούμε: «Τί μας εζήτησαν; Να σχεδιάσουμε χάρτην του ουρανού;... Που να βρούμε άκρη με τα αστέρια αυτά!...». Κι όμως για τον αστρονόμο δεν υπάρχει χάος. έχει χαρτογραφήσει αυτά τα αστέρια.
Έτσι λοιπόν κι εδώ, δεν υπάρχει χάος στην Αποκάλυψι. μπορούμε θαυμάσια να βρούμε και την άκρη και την μέση και το τέλος. Αλλά τούτο συμβαίνει διότι δεν γνωρίζομε να την ερμηνεύσωμε. Και ειλικρινά αυτό είναι το κύριο σημείο, το πρόβλημα: πως θα ερμηνεύσωμε το βιβλίον της Αποκαλύψεως;
Χωρίς να θέλω να πελαγοδρομήσετε, θα σας έλεγα ότι έχουν προταθή κάπου τέσσερις θεωρίες τρόπου ερμηνείας του βιβλίου. εγώ θα σας πω τις δυο. Το ότι αποτελεί αληθινό πρόβλημα θα δήτε στην πορεία των θεμάτων μας, όταν θα προχωρούμε στην ανάλυσι.
Η πρώτη θεωρία, η οποία υποστηρίζεται από πολλούς Πατέρες της Εκκλησίας μας, λέγεται κυκλική. Δηλαδή: όταν διαβάζουμε την Αγία Γραφή, λέμε: «Μ' αυτά που γράφει ο Προφήτης, τι εννοεί; Για ποια εποχή εννοούνται αυτά; για την εποχή του, για την πορεία της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία ή για τα έσχατα;» Εν προκειμένω υπάρχει και η λεγόμενη εσχατολογική ή προοδευτική μέθοδος. Η κυκλική κάνει το εξής: παίρνει μία σειρά οπτασιών, έναν κύκλο, μία επτάδα, και λέγει: Αυτές οι οπτασίες ερμηνεύονται γι' αυτά τα γεγονότα αυτής της εποχής. η δευτέρα επτάδα βρίσκει ερμηνεία για μια παρακάτω εποχή... Και συνεχίζει έτσι έως ότου φθάση εις τα έσχατα, εις το τέλος.
Η δευτέρα θεωρία είναι η χρονολογική. Αυτή δεν είναι σαν την κυκλική, ούτε έχει σχέσι μ' αυτά τα επταδικά συστήματα σε κύκλους, αλλά είναι μια ευθεία πορεία, ώστε να λέμε: Είμεθα στο 1ο κεφάλαιο -ή, αν θέλετε, στο 3ο, εκεί όπου αναφέρονται οι επτά επιστολές προς τας επτά Εκκλησίας της Μικράς Ασίας. Λοιπόν. τα τρία πρώτα κεφάλαια αναφέρονται στην εποχή του Ιωάννου. τα παρακάτω κεφάλαια, έως και το τελευταίο, αναφέρονται σε επόμενες εποχές, έως τα έσχατα της Ιστορίας. Συνεπώς, θα λέγαμε, κάθε κεφάλαιο αντιστοιχεί σ' ένα κομμάτι της Ιστορίας.
Ούτε η πρώτη είναι ακριβής μέθοδος ερμηνείας ούτε η δευτέρα. Ο Ανδρέας Κρήτης προτιμά βέβαια την κυκλικήν, αλλά χρησιμοποιεί όλας τας μεθόδους. Δηλαδή πρέπει να υπάρχη μία επιλεκτική μέθοδος. αλλού να χρησιμοποιήσουμε την κυκλικήν, αλλού την χρονολογικήν, αλλού την εσχατολογικήν.
Μη σας μπερδεύω όμως τώρα μ' όλα αυτά. μόνο θέλω τούτο: να καταλάβετε ότι είναι δύσκολον πράγμα να καταπιαστούμε με το βιβλίο αυτό.
Υπάρχει όμως και η λεγόμενη μικτή μέθοδος ή ελικοειδής. Αυτή είναι η εξής -για να το καταλάβετε: Σχηματίζω μία έλικα -προσέξτε αυτό το σχήμα: ελικοειδώς. Αναβαίνω ελικοειδώς ένα βουνό. κυκλικό βουνό. Ξεκινάω από κάτω, ανεβαίνω, και βέβαια σχηματίζω μία γραμμή ελικοειδή. Αν κοιτάξω από πάνω, οπωσδήποτε σχηματίζω έναν κύκλο. Αν κοιτάξω από το πλάι, ο κύκλος αυτός είναι προοδευτικός, γιατί ανεβαίνει και πάει προς την κορυφή, προς τα έσχατα. Ξεκινάει από την βάσι, τότε που γράφηκε η Αποκάλυψις, και πάει προς τα έσχατα, προς την δευτέρα του Χριστού Παρουσία28. Λοιπόν, όπως αντιλαμβάνεσθε, έχω και την κυκλικήν ερμηνεία, έχω και την ευθύγραμμον -αφού πάει προς τα πάνω. Αυτή η μέθοδος λέγεται ελικοειδής.
Να σας δείξω τώρα πως οι Πατέρες ερμηνεύουν. Θα σας αναφέρω τρία παραδείγματα. Δηλαδή η μέθοδος βρίσκεται μέσα στην Αγία Γραφή.
Λέγει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, εις την πρώτη του επιστολή, 2, 18. Ακούστε: «Παιδία, εσχάτη ώρα εστί, και καθώς ηκούσατε ότι ο αντίχριστος έρχεται, και νυν αντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν. όθεν γιγνώσκομεν ότι εσχάτη ώρα εστίν». Παιδία, λέγει, η εσχάτη ώρα είναι.
Αλλά «εσχάτη» θα πη: ήρθε η δευτέρα του Χριστού Παρουσία. Αυτό θα πη «εσχάτη». η τελευταία. Διότι μετά την «εσχάτη» έχει τίποτα πιο κάτω; Εάν είχε κάτι πιο κάτω, τότε δεν θα ήταν αυτό το πράγμα «εσχάτη». «Είναι, λέει, η εσχάτη ώρα». Γιατί; «Διότι ακούσατε ότι έρχεται ο Αντίχριστος». Ο Αντίχριστος λοιπόν αποτελεί σημείον της «εσχάτης ώρας». «Αλλά τώρα προσθέτει, υπάρχουν πολλοί αντίχριστοι». Και βγάζει αυτό το πολύ-πολύ περίεργο συμπέρασμα: «Και αφού υπάρχουνε πολλοί αντίχριστοι, απ' αυτό ξέρομε ότι ήλθε η εσχάτη ώρα»!
Θα μου πήτε ότι τα μπερδέψαμε τώρα και τα κάναμε.. και δεν καταλάβαμε τίποτα!
Λοιπόν. είναι απλούν. Το κύριον πρόσωπον είναι ο Αντίχριστος. οι αντίχριστοι οι άλλοι είναι πρόδρομοι του Αντιχρίστου.
Αλλά η «εσχάτη ώρα» από πότε αρχίζει;
Αρχίζει από την στιγμή που ο ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει το βιβλίον της Αποκαλύψεως. Από ‘κείνη την στιγμή αρχίζει η «εσχάτη ώρα».
Θέλετε να το δήτε αυτό και στον απόστολο Παύλο; Ακούστε πως το λέγει, στην Β' Προς Τιμόθεον, 3,1! «Να ξέρης, λέγει στον Τιμόθεον, ότι εν εσχάταις ημέραις ενστήσονται καιροί χαλεποί» . στις έσχατες ημέρες θα σταθούν δύσκολοι καιροί.
Ω, άγιε απόστολε Παύλε, ποιες είναι αυτές οι «έσχατες ημέρες»;
Ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και λέγει ότι οι «έσχατες ημέρες» αρχίζουν την στιγμή που γράφει ο απόστολος Παύλος την επιστολή του.
Ώστε λοιπόν τι βλέπουμε; Να, θα σας το πω τώρα μ' ένα άλλο παράδειγμα, για να το καταλάβετε πιο καλά. Ο Χριστός είπε: «Η Ιερουσαλήμ θα καταστραφή. δεν θα μείνη λίθος επί λίθον. Και τότε λέγει, θα σαλευθούν οι δυνάμεις των ουρανών. ο ήλιος θα χάση την φωτεινότητά του και η σελήνη το ίδιο». 29
Προσέξτε: μία εικόνα, που έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο της επίπεδο είναι: αυτό που θα γίνη λίγα χρόνια μετά, το πρώτον έσχατον, το 70 μ.Χ., η καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Το δεύτερο πλάνο της εικόνος είναι: η δευτέρα του Χριστού Παρουσία και τα έσχατα, τα πέρα έσχατα. Συνεπώς έσχατο το πρώτο, έσχατο και το τελευταίο. Άρα λοιπόν σε κάθε στιγμή μέσα στην Ιστορία έχομε το έσχατον σημείον, την «εσχάτην ώρα». Κάθε στιγμή.
Άρα βλέπομε -να σας το πω τώρα κι έτσι- ομοκέντρους κύκλους διευρυνομένους, που το κέντρον αυτών των κύκλων κατέχει η εκφορά της προφητείας, η χρονική στιγμή που λέγεται η προφητεία. Και, σε μια πρώτη περιφέρεια ιστορικών γεγονότων, η Αποκάλυψις έχει την ερμηνεία της. σε μια δεύτερη περιφέρεια, διευρυνόμενη, πάλι έχει την ερμηνεία της. σε μια τρίτη, το ίδιο... ώσπου, στο τέλος, η μεγάλη περιφέρεια ενός μεγάλου κύκλου θα εγγίζη τα όντως έσχατα, την δευτέρα του Χριστού Παρουσία. Συνεπώς το βιβλίον της Αποκαλύψεως έτσι θα το ερμηνεύσωμε και έτσι θα το μελετήσωμε.
Αυτό ακόμη σημαίνει πως το βιβλίον αυτό δεν είναι κάτι που ήταν ή θα είναι, αλλά κάτι που διαρκώς είναι. Δεν εξαντλείται το βιβλίον της Αποκαλύψεως σε μια μόνον εποχή. είναι παγκόσμιο βιβλίο, το οποίον μπαίνει ακόμα και μέσα εις αυτήν την Βασιλείαν του Θεού!
Λέγει μάλιστα ο Ανδρέας Καισαρείας κάτι πάρα πολύ ωραίο. Λέγει: «Ει γαρ των παλαιών προφητών αι βίβλοι υπό πολλών ερμηνευθείσαι, έτι το βάθος των εν αυταίς μυστηρίων [τοις πάσιν] έχουσιν αθέατον άχρι της ημέρας εκείνης, εν η της μερικής καταργουμένης γνώσεως η τελεία αναδειχθήσεται» 30. Λέγει ότι πολλοί ερμήνευσαν τους Προφήτας της Παλαιάς Διαθήκης. εν τούτοις πολλά μένουν χωρίς να φθάσουν εις το τέρμα, εις τον πυθμένα της προφητείας.
«Μα, θα μου πήτε, οι Προφήται της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρονται εις την πρώτην Παρουσία του Χριστού».
Ναι, αλλά και πέραν της πρώτης. αναφέρονται και εις την δευτέρα του Χριστού Παρουσία. και εις την Βασιλείαν του Θεού! Μάλιστα, αγαπητοί μου. δεν εξαντλήθηκαν οι Προφήται της Παλαιάς Διαθήκης. Γι αυτό, αν θα αναλύαμε ποτέ τους Προφήτας της Παλαιάς Διαθήκης, μην πη κανείς: Μα αυτοί εξαντλήθηκαν. Ήρθε ο Χριστός, τελείωσε. Όχι. δεν εξαντλήθηκαν. Φθάνει μάλιστα ο Ανδρέας Καισαρείας να πη το εξής, ότι δεν θα εξαντληθούν ούτε εις αυτήν την Βασιλείαν του Θεού! γιατί μέσα στη Βασιλεία του Θεού πλέον θα μπορούμε να κατανοήσωμε το βάθος των προφητειών.
Καταλαβαίνετε λοιπόν, αγαπητοί μου, ότι η Αποκάλυψις είναι ένα βιβλίον τρομερά, απίθανα βαθύ! Με πόσο σεβασμό... πως πρέπει να σταθούμε μπροστά του!...
* * *
Ελπίζω να μην απογοητευθήκατε εάν σας φάνηκε λίγο δύσκολη η εισαγωγή που κάναμε. θα μπούμε στο ιερόν κείμενον και θα ιδήτε ότι θα είναι απόλαυσις αληθινή. Πάντα η εισαγωγή σε κάτι είναι δύσκολη. Ενώ η εισαγωγή υποτίθεται ότι έρχεται να διαφωτίση, ελπίζω να μην κατάφερα να συσκοτίσω τα πράγματα. Αλλά θα παρακαλέσω να έχετε λίγη υπομονή. Θα έρχεσθε και θα βλέπετε το δροσερόν κείμενον πως θα βγαίνη, πως θα αναλύεται, τόσο ωραία, τόσο υπέροχα.
Κατακλείοντες λοιπόν αυτήν την σύντομη εισαγωγήν εις το βιβλίον της Αποκαλύψεως, θα πρέπει να έχωμε μερικά βασικά στοιχεία υπ' όψι μας για το πώς θα σταθούμε σαν ακροαταί μπροστά στο βιβλίο αυτό του Θεού.
Και πρώτα - πρώτα, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι εδώ έχομε αυτόν τον ζώντα λόγον του Θεού! αφού το βιβλίον της Αποκαλύψεως είναι θεόπνευστον, όπως ολόκληρη η Αγία Γραφή.
Δεύτερον, ότι αυτός ο λόγος του Θεού είναι βαθύς και δυσερμήνευτος, ο οποίος, δια να κατανοηθή, χρειάζεται ταπείνωσις, προσευχή, προσοχή, δάκρυα και επιμονή.
Θα πάρωμε το παράδειγμα του Ιωάννου του Ευαγγελιστού, μέσα από το βιβλίον της Αποκαλύψεως, κεφάλαιον 5, 2-5, που λέγει τα εξής: «Άκουσα έναν Αγγελο με ισχυρή φωνή, που έλεγε: Ποιος είναι άξιος να ανοίξη αυτό το βιβλίο; Κι εγώ άρχισα να κλαίω, λέγει ο Ιωάννης, επειδή δεν θα μπορούσε κανείς να μάθη το περιεχόμενον του βιβλίου». Και έρχεται ένας εκ των Πρεσβυτέρων και του λέγει: «Μην κλαις, γιατί το βιβλίο θα το ανοίξη ο Λέων που κατάγεται από την φυλή του Ιούδα, η Ρίζα του Δαυίδ, ο Υιός του Θεού ο ενανθρωπήσας, ο Ιησούς Χριστός. Μην κλαις!».
Αλλά πως έφθασε να ανοιχθή το βιβλίο και να μάθωμε το περιεχόμενό του;
Επειδή έκλαιγε ο ευαγγελιστής Ιωάννης!...
Και τέλος, τρίτον, κάθε συμπέρασμα που θα βγάζουμε από το βιβλίο, ηθικόν, πνευματικόν, ό,τι είναι, δεν θα το αναφέρωμε στους άλλους, αλλά στον εαυτόν μας. Μην πούμε ότι αυτά είναι για τους άλλους. είναι και για μας! Όταν θα πη ο Χριστός «Δεν είσαι ούτε ψυχρός ούτε θερμός. είσαι χλιαρός. γι' αυτό και θα σε ξεράσω!» 31, μην πούμε «Α, θα ξεράση τους άλλους», αλλά να κάνωμε αυτοκριτική και να πούμε: «Μήπως είμαι ο χλιαρός;...». Και οπωσδήποτε, όταν δεν κοροϊδεύουμε τον εαυτόν μας, θα βρούμε ότι είμεθα οι «χλιαροί».
Αγαπητοί μου. έτσι θα μπορέσωμε να καταλάβωμε, θα μπορέσωμε να ψαύσωμε λιγάκι το βιβλίον της Αποκαλύψεως, και μόνον έτσι θα μας αποκαλυφθούν οι κρυμμένες αλήθειές του, όσο είναι δυνατόν αυτές να αποκαλυφθούν, για να βαδίσωμε αυτή την χρυσή και φωτεινή πορεία της Εκκλησίας, ανάμεσα στα καταπληγώνοντα και φονεύοντα ξίφη των αντιθέων δυνάμεων, μέσα εις την Ιστορία. Αυτά για απόψε.
Κυριακή 12-10-1980
1. Πρβλ. Λουκ. 8,5.
2. Λουκ. 8,5-15
3. Πρβλ. Ματθ. 13,8 . 23. Μάρκ. 4,8 . 20.
4. Αποκ. 12, 1-17.
5. Ένθ' ανωτέρω, στ.15.
6. Πρβλ. Ιωάν. 12, 31. 14, 30.
7. Άγ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Προς Εφεσίους, ΒΕΠΕΣ, τομ.2, Έκδοσις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1955, σελ. 291, XIX.
8. Βλ. Αποκ. 11, 7. 13, 1 . 2 . 11 . 12 κ.α.
9. Βλ. Αποκ. 9, 20. 15, 1 . 5 . 9 κ.α.
10. Αποκ. 22, 17 . 20.
11. Αποκ. 1, 10.
12. Ιωάν. 1, 29.
13. Ησ. 40, 3.
14. Ιωάν. 1, 27.
15. Αποκ. 1, 19.
16. Βλ. Αποκ. 14, 8. 16, 19. 17, 5. κ.α.
17. Βλ. Αποκ. 11, 7. 13, 1-2.
18. Αποκ. 1, 4 . 8. 11,17.
19. Πρβλ. Φιλιπ. 2, 7.
20. Πρβλ. Ματθ. 16, 3.
21. Ματθ. 24, 32 . 33. Μάρκ. 13, 28. Λουκ. 21, 30.
22. Άγ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Προς άγιον Πολύκαρπον, ΒΕΠΕΣ, τόμ. 2, Έκδοσις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1955, σελ. 283, ΙΙΙ.
23. Άγ. Ειρηναίος, Κατά Αιρέσεων, V 30, 2. Ίδε Π. Ι. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Ιωάννου, Εκδοτικός οίκος Χαραλ.Π.Συνοδινού, Αθήναι 1950, σελ. 218.
24. Ένθ' ανωτέρω σελ. 219.
25. Αποκ. 11, 3.
26. Γεν. 5, 24. Εβρ. 11, 5. Δ' Βασ. 2, 11.
27. Αποκ. 1, 7-9.
28. Ίδε Π. Ι. Μπρατσιώτης, Η Αποκάλυψις του Ιωάννου, Εκδοτικός οίκος Χαραλ.Π.Συνοδινού, Αθήναι 1950, σελ. 10.
29. Ματθ. 24, 2. 29. Μάρκ. 13, 2. Λουκ. 21, 6. 25. 26.
30. Άγ. Ανδρέας Καισαρείας, Ερμηνεία εις την Αποκάλυψιν του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου Θεολόγου, J.P.Migne, P.G., τόμ. 106, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Αθήναι 2001, σελ. 217 Α.
31. Αποκ. 3, 16.
Copyright:
Ιερά Μονή Κομνηνείου
«Κοιμήσεως Θεοτόκου» και «Αγίου Δημητρίου»
Κεντρική διάθεσις:
«Όρθόδοξος Κυψέλη»
http://www.impantokratoros.gr/2DD78AC6.el.aspx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου