Χριστούγεννα στο Βυζάντιο

Φαίδωνος Κουκουλέ

Ἡ ἑ­ορ­τὴ τῆς τοῦ Χρι­στοῦ γεν­νή­σε­ως, ἑ­ορ­τὴ τῶν γε­νε­θλί­ων κα­λου­μέ­νη καί, κα­τὰ τὸν Χρυ­σό­στο­μον «πα­σῶν ἑ­ορ­τῶν σε­μνό­τα­τη καὶ μη­τρό­πο­λις πα­σῶν»,  δὲν θὰ εἶ­ναι, ἴ­σως, εἰς πολ­λοὺς τῶν ἀ­να­γνω­στῶν τῆς «Δη­μι­ουρ­γί­ας» γνω­στὸν ὅ­τι, ὡς αὐ­το­τε­λὴς ἑ­ορ­τή, δὲν ἑωρ­τά­ζε­το κα­τὰ τοὺς πρώ­τους χρι­στι­α­νι­κοὺς αἰ­ώ­νας.

Τό­τε, κα­τά τήν 6ην Ἰα­νου­α­ρί­ου, ἀ­πὸ τοῦ τέ­λους τῆς τρί­της ἑ­κα­τον­τα­ε­τη­ρί­δος ἑωρ­τά­ζε­το μό­νον ἡ ἑ­ορ­τὴ τῆς Ἐ­πι­φα­νεί­ας, με­τ᾿ αὐ­τῆς δὲ συ­νε­ωρ­τά­ζε­το καὶ  ἡ τῆς γεν­νή­σε­ως τοῦ Χρι­στοῦ.

Ὡς ἰ­δι­αι­τέ­ρα ἡ­μέ­ρα ὡρί­σθη ἡ τῶν Χρι­στου­γέν­νων τὸ πρῶ­τον κα­τὰ τὸν Δ΄ μ.Χ. αἰ­ῶ­να ὑ­περ­με­σοῦν­τα ἐν τῇ Δύ­σει, ὅτε καὶ ἀ­πε­φα­σί­σθη ὡς ἡ­μέ­ρα τῆς γεν­νή­σε­ως τοῦ Κυ­ρί­ου νὰ ὁ­ρι­σθῆ ἡ 25η Δε­κεμ­βρί­ου, με­τὰ πολ­λάς συ­ζη­τή­σεις, ἀ­φοῦ ἄλ­λοι εἰς ἄλ­λην ἡ­μέ­ραν ἢ ἄλ­λον μήνα ἔ­θε­τον αὐ­τὴν π.χ. τὸν Νο­έμ­βριον, Ἰ­α­νουά­ριον, Μάρ­τιον, Ἀ­πρί­λιον ἢ καὶ Μά­ϊ­ον, τοῦ­το δέ, δι­ό­τι οὐ­δα­μοῦ τῆς Πα­λαι­ᾶς καὶ Και­νῆς Δι­α­θή­κης λέ­γε­ται ποῖ­ον μή­να ἢ ποί­αν ἡ­μέ­ρα ἐ­γεν­νή­θη ὁ Κύ­ριος. Ὡ­ρί­σθη δὲ τό­τε ἡ ἑ­ορ­τὴ τῶν Χρι­στου­γέν­νων ὑ­πὸ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, ἐ­πι­θυ­μού­σης ν᾿ ἀν­τι­κα­τα­στή­ση διὰ Χρι­στι­α­νι­κῆς ἐ­θνι­κὴν ἑ­ορ­τήν, τὴν τοῦ ἀ­ητ­τή­του ἡ­λί­ου, ἑ­ορ­τα­ζο­μέ­νην τὴν ἡ­μέ­ραν ἐ­κεί­νην.

Εἰς τὴν Ἀ­να­το­λὴν ἡ ἑ­ορ­τὴ τῶν Χρι­στου­γέν­νων εἰ­σή­χθη κα­τὰ τὸ τε­λευ­ταῖ­ον τέ­ταρ­τον τοῦ Δ΄ μ.Χ. αἰ­ῶ­νος, ὡς βε­βαι­οῖ ὁ ἱ­ε­ρὸς Χρυ­σό­στο­μος ἐν ὁ­μι­λί­ᾳ του γε­νο­μέ­νη ἐν Ἀν­τι­ο­χεί­ᾳ κα­τὰ τὸ 386 ὅ­τε ἔ­λε­γεν.

«Οὕ­πω δέ­κα­τον ἔ­τος ἐ­στὶν ἐξ οὐ δή­λη καὶ γνώ­ρι­μος ἡμῖν ἡ ἡ­μέ­ρα αὕτη γε­γέ­νη­ται». Ἐν­νο­εῖ­ται, ὅ­τι τό­τε, με­τα­ξὺ τῶν ἀ­κρο­α­τῶν τοῦ ἱ­ε­ράρ­χου, ὑ­πῆρ­χον οἱ ὑ­πὲρ τοῦ νε­ω­τε­ρι­σμοῦ ἀ­πο­λο­γού­με­νοι, ὡς τοὐναν­τί­ον καὶ οἱ ἐγ­κα­λοῦν­τες. Ὅ­ταν μά­λι­στα τῷ 378 ἑωρ­τά­σθη τὸ πρῶ­τον ἡ ἡ­μέ­ρα ἐν Κων­σταν­τι­νου­πό­λει, μαρ­τυ­ρεῖ­ται ὅ­τι ὁ ἑ­ορ­τα­σμὸς ἐ­γέ­νε­το γογ­γύ­ζον­τος τοῦ λα­οῦ.

Ἀ­ξι­ο­ση­μεί­ω­τον εἶ­ναι ὅ­τι, ἐ­κεῖ ὅ­που ἐ­γεν­νή­θη ὁ Χρι­στός, μό­λις κα­τὰ τὸ 433 ἰ­δι­αι­τέ­ρως ἑ­ωρ­τά­σθη ἡ γέν­νη­σις αὐ­τοῦ.

Ὅ­πως ἂν ἔ­χη, ἅ­παξ εἰ­σα­χθεῖ­σα ἡ ἑ­ορ­τή, ἐ­πε­κρά­τη­σε, χά­ρις εἰς τὰς ἐ­νερ­γεί­ας πε­φω­τι­σμέ­νων ἱ­ε­ραρ­χῶν καὶ κυ­ρί­ως τοῦ Χρυ­σο­στό­μου, εἴ­τα δὲ καὶ Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Θε­ο­λό­γου, οὗτι­νος ὁ πρῶ­τος ἐν Κων­σταν­τι­νου­πό­λει λό­γος κα­τὰ τὴν 25ην Δε­κεμ­βρί­ου τοῦ 380 ἤρ­χι­σε διὰ τοῦ: «Χρι­στὸς γεν­νᾶ­ται δο­ξά­σα­τε, Χρι­στὸς ἐξ οὐ­ρα­νῶν ἀ­παν­τή­σα­τε, Χρι­στὸς ἐ­πὶ γῆς ὑ­ψώ­θη­τε».

Οἱ Βυ­ζαν­τι­νοί, κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν τῶν Χρι­στου­γέν­νων φαί­νε­ται ὅ­τι ἐν­τός τοῦ να­οῦ ἐ­σχη­μά­τι­ζον σπή­λαι­ον καὶ ἐν αὐ­τῷ ἐ­το­πο­θέ­τουν στρω­μνήν, ἐ­φ᾿  ἧς ἐ­το­πο­θέ­τουν παί­δα, τὸν Ἰ­η­σοῦν πα­ρι­σταί­νον­τα. Πε­ρὶ τού­του σα­φῶς κα­τὰ τὸν ΙΒ΄ αἰ­ῶνα μαρ­τυ­ρεῖ ὁ Θε­ό­δω­ρος Βαλ­σα­μῶν, ὅ­στις, ἑρ­μη­νεύ­ων τὸν  83ον κα­νό­να τῆς ἐν Τρούλ­λῳ Συ­νό­δου, πα­ρα­τη­ρεῖ: «Νο­μί­ζω ὅ­τι κα­κῶς ποι­οῦσιν οἱ τὴν ἀ­πόρ­ρη­τον καὶ σω­τή­ριον ἐν σπη­λαί­ῳ γέν­νη­σιν τοῦ Κυ­ρί­ου καὶ Θε­οῦ καὶ Σω­τῆ­ρος ἡμῶν Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ διὰ παι­δὸς καὶ στρω­μνῆς ὑ­πο­τυ­ποῦν­τες καὶ τὰ ὑ­πὲρ λό­γον καὶ ἔν­νοι­αν ἀν­θρω­πί­νοις ἐ­πι­τη­δεύ­μα­σι δι­α­γρά­φον­τες».

Θὰ ἦ­το δ᾿ ἡ συ­νή­θεια αὕ­τη πο­λὺ πα­λαι­ο­τέρα, ὡς συμ­πε­ραί­νω ἐκ λό­γου, ὅν ἐ­ξε­φώ­νη­σεν ἐκ λό­γου, ὅν ἐ­ξε­φώ­νη­σεν ὁ Χρυ­σό­στο­μος τῇ 20η Δε­κεμ­βρί­ου τοῦ 386, ᾦ, ἀ­πο­τει­νό­με­νος πρὸς τὸ ἐκ­κλη­σί­α­σμα, τοὺς ἐ­νε­θύ­μι­ζεν τὴν ἐγ­γί­ζου­σαν ἑ­ορ­τὴν τῶν Χρι­στου­γέν­νων καί, με­τα­ξὺ ἄλ­λων τοὺς ἔ­λε­γεν «Ἀν­τι­βο­λῷ με­τὰ πά­σης σπου­δῆς καὶ προ­θυ­μί­ας πα­ρα­γε­νέ­σθαι τὴν οἰ­κί­αν ἕ­κα­στον κε­νώ­σαν­τα τὴν ἑ­αυ­τοῦ, ἵνα ἴ­δω­μεν τὸν Δε­σπό­την ἡ­μῶν ἐ­πὶ φάτ­νης κεί­με­νον».

Κα­τὰ τοὺς Βυ­ζαν­τι­νοὺς χρό­νους ὑ­πῆρ­χε συ­νή­θεια, ἵνα εἰς τὴν λε­χῷ, πρὸς τό­νω­σιν καὶ διὰ νὰ πα­ρα­γά­γη ἀρ­κε­τὸν γά­λα, δί­δουν τὸ λε­γό­με­νον λο­χό­ζε­μα, ζω­μὸν δηλαδὴ ἐν­τός τοῦ ὁ­ποί­ου εἶ­χεν ἀ­να­δευ­θῆ ἐ­ψη­μέ­νη σε­μί­δα­λις καὶ «ἕτε­ρα τι­νὰ εἴ­δη», ἤ­τοι βού­τυ­ρον καὶ μέ­λι.

Τὸ λο­χό­ζε­μα τοῦ­το συ­νή­θι­ζαν οἱ πρό­γο­νοί μας νὰ στέλ­λω­σιν εἰς φι­λι­κάς οἰ­κί­ας τὴν ἑ­πο­μέ­νην τῶν Χρι­στου­γέν­νων, πρὸς τι­μὴν τῶν λο­χεί­ων τῆς Πα­να­γί­ας, ὡς ἔ­λε­γον, ἔ­θι­μον τὸ ὁ­ποῖ­ον δὲν ἐ­νέ­κρι­νεν ἡ Ἐκ­κλη­σί­α, ἥτις διὰ τοῦ 79ου κα­νό­νος τῆς ἐν Τρούλ­λῳ Συ­νό­δου τὸ ἀ­πη­γό­ρευ­σεν ἐ­πὶ ποι­νὴ ἀ­φο­ρι­σμοῦ τῶν λα­ϊ­κῶν καὶ κα­θαι­ρέ­σε­ως τῶν κλη­ρι­κῶν, ἀ­φ᾿ οὐ ἡ Πα­να­γί­α «οὐκ ἔ­γνῳ λο­χεί­αν», ἥ­τις ὅ­μως ἀ­πα­γό­ρευ­σις δὲν ἴ­σχυ­σε νὰ ἐ­ξα­λεί­ψη τὸ ἔ­θι­μον,

ἀ­φ᾿ οὗ  κα­τὰ τὸν 10ον αἰ­ῶνα Συ­με­ών ὁ Με­τα­φρα­στής ση­μει­οῖ «ἀ­φο­ρί­ζε­ται ὁ με­τά τήν ἑ­ορ­τήν τῆς Θε­ο­τό­κου σε­μί­δα­λιν ἤ ἄλ­λο τι σκευά­ζων διά τά λε­γό­με­να λο­χεί­α».

Μό­νον κα­τὰ τὸν ΙΒ΄ αἰ­ῶνα φαί­νε­ται ὅ­τι ἡ συ­νή­θεια εἶ­χεν ἐ­κλί­πει, τοὐ­λά­χι­στον ἐν τῇ πρω­τευ­ού­σῃ, ἀ­φ᾿ οὗ, ὡς σα­φῶς λέ­γει Θε­ό­δω­ρος ὁ Βαλ­σα­μῶν, «Χρι­στοῦ χά­ρι­τι τέ­ως εἰς ταύ­την τὴν τῶν πό­λε­ων βα­σι­λεύ­ου­σαν οὐ­δὲν τί τολ­μᾶ­ται τοι­οῦ­το πα­ρὰ τι­νός».

Κα­τὰ τὰς με­γά­λας ἑ­ορ­τάς συ­νή­θεια ἐ­πε­κρά­τει νὰ καλ­λω­πί­ζων­ται αἱ οἰ­κί­αι καὶ νὰ στο­λί­ζων­ται τὰ ὑ­πέρ­θυ­ρα αὐ­τῶν πρὸς δὲ νὰ κα­θα­ρί­ζων­ται καὶ οἱ δρό­μοι.

Τοῦ­το ἐ­γί­νε­το καὶ κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν τοῦ ἑ­ορ­τα­σμοῦ τῶν γε­νε­θλί­ων, ὅ­πο­τε, κα­τὰ δι­α­τα­γὴν τοῦ ἐ­πάρ­χου τῆς πό­λε­ως, οὐ μό­νον κα­θα­ρι­σμὸς τῶν ὁ­δῶν ἐ­γί­νε­το, ἀλ­λὰ καὶ στο­λι­σμὸς δι­α­φό­ρων κα­τὰ δι­α­στή­μα­τα στη­νο­μέ­νων στύ­λων μὲ δεν­δρο­λί­βα­να, κλά­δους μύρ­του καὶ ἄν­θη τῆς ἐ­πο­χῆς.

Κα­τὰ τὰς ἑορ­τάς τοῦ Δω­δε­κα­η­μέ­ρου γνω­ρί­ζο­μεν ὅ­τι οἱ Βυ­ζαν­τι­νό­παι­δες, πε­ρι­ε­χό­με­νοι τὰς οἰ­κί­ας, ἀ­πὸ βα­θεί­ας πρω­ΐ­ας μέ­χρι δεί­λης ὀ­ψί­ας με­τὰ αὐ­λῶν καὶ συ­ρίγ­γων ἔ­λε­γον τὰ κά­λαν­δα:

Καὶ ὅ­σοι κα­τ᾿ ἀρ­χίμη­νον τὴν Ἰ­α­νου­α­ρί­ου

καὶ τῇ Χρι­στοῦ γεν­νή­σει δὲ καὶ Φώ­των τῇ ἡ­μέ­ρᾳ

ὁπό­σοι πε­ρι­τρέ­χου­σι τὰς θύ­ρας προ­σαι­τοῦν­τες

με­τὰ ὠ­δῶν καὶ ἐ­πω­δῶν καὶ λό­γους ἐγ­κω­μί­ων,

ἐξ ὧν στί­χων πλη­ρο­φο­ρού­με­θα ὅ­τι, πλὴν τῶν εὐ­χε­τι­κῶν ἐ­πὶ τῇ ἡ­μέ­ρᾳ ἀ­σμά­των, οἱ παῖ­δες ἀ­πηύ­θυ­νον καὶ ἐγ­κώ­μια πρὸς τοὺς ἐ­νοί­κους, ἀ­νά­λο­γα πρὸς τὰ ση­με­ρι­νὰ «πολ­λὰ ᾿πα­με τἀφέν­τη μας, ἂς ποῦ­με τῆς κυ­ρᾶς μας». Ἐν ἐ­πω­δαῖς καὶ τὴν ἀ­μοι­βὴν των ζη­τοῦν­τες, ὡς γνω­ρί­ζο­μεν ἐξ ἀ­να­λό­γων ἀ­γυρ­τι­κῶν ἀ­σμά­των.

Ση­μει­ω­θή­τω ὅ­τι ἔ­λε­γον τὰ κά­λαν­δα οὐ μό­νον παί­δες, ἀλ­λὰ καὶ ἐ­νή­λι­κοι, καὶ δὴ καὶ ἄν­θρω­ποι τῆς ὀρ­χή­στρας, οἵ­τι­νες μέ­χρι βα­θεί­ας νυ­χτὸς πε­ρι­φε­ρό­με­νοι καὶ κα­λαν­δί­ζον­τες δὲν ἀ­πήρ­χον­το, ἂν δὲν ἠ­μεί­βον­το.

Καὶ δὲν ἦ­σαν, δυ­στυ­χῶς, οὗ­τοι οἱ μό­νοι ἐ­νο­χλοῦν­τες. Ἐ­πει­δὴ κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν αὐ­τήν, ὡς καὶ κα­τὰ τὰς ἑ­πο­μέ­νας τοῦ Δω­δε­κα­η­μέ­ρου, ἐ­γί­νον­το αἱ με­ταμ­φι­έ­σεις, διὰ τοῦ­το καὶ με­τημ­φι­ε­σμέ­νοι, ἀ­σβο­λω­μέ­νον ἔ­χον­τες τὸ πρό­σω­πον, ἔ­κρου­ον τὰς θύ­ρας διὰ φω­νῶν καὶ ἀ­στε­ϊ­σμῶν ἐ­νο­χλη­τι­κοὶ εἰς τοὺς οἰ­κο­δε­σπό­τας γι­νό­με­νοι.

Ἐν ἡ­μέ­ραις με­γά­λων ἑ­ορ­τῶν καὶ εὐ­χα­ρί­στων γε­γο­νό­των, συ­νή­θεια ἐ­πε­κρά­τει, ἐ­πι­τρέ­πον­τας τοῦ βα­σι­λέ­ως, νὰ γί­νων­ται ἱπ­πο­δρο­μι­κοὶ ἀ­γῶ­νες, πε­ρὶ οὗς κυ­ρι­ο­λε­κτι­κῶς ἐ­μαί­νον­το οἱ Βυ­ζαν­τι­νοὶ διὰ τοῦ­το κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν τῶν Χρι­στου­γέν­νων ἐ­τε­λοῦν­το ἱπ­πο­δρο­μι­κοὶ ἀ­γῶ­νες ἐν τῷ ἱπ­πο­δρό­μῳ, ἐ­πὶ πα­ρου­σί­α τοῦ Βα­σι­λέ­ως καὶ με­γά­λου πλή­θους θε­α­τῶν. Καὶ ἀ­πή­ρε­σκε μὲν τὸ πράγ­μα εἰς τὴν Ἐκ­κλη­σί­αν, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­πε­θύ­μει κα­τὰ τὴν ἱ­ε­ρὰν ἡ­μέ­ραν μᾶλ­λον εἰς τὴν Ἐκ­κλη­σί­αν ἢ εἰς τὸν ἱπ­πό­δρο­μον νὰ συ­χνά­ζη ὁ λα­ὸς – οἱ πα­τέ­ρες τῆς ἐν Καρ­θα­γέ­νῃ συ­νό­δου ἐ­ζή­τη­σαν ἀ­πὸ τὸν Βα­σι­λέ­α νὰ ἀρ­γή­σουν τὰ θε­ά­μα­τα «ἐν τῇ Κυ­ρια­κῇ καὶ ἐν ταῖς λοι­παῖς φαι­δραῖς τῆς τῶν Χρι­στια­νῶν πί­στε­ως ἡ­μέ­ραις» τοῦ­το δὲ φαί­νε­ται ὅ­τι ἐν μέ­ρει θὰ ἴ­σχυ­σεν, ἀ­φ᾿ οὐ ἐν τῷ ἐ­π᾿ ὀ­νό­μα­τι τοῦ Φω­τί­ου φε­ρο­μέ­νῳ Νο­μο­κά­νο­νι λέ­γε­ται ὅ­τι κα­τὰ τὰ Χρι­στού­γεν­να καὶ τὰ Θε­ο­φά­νεια «οὐ τε­λεῖ­ται θέ­α». Ἡ συ­νή­θεια ὅ­μως ἦ­το τό­σον ἰ­σχυ­ρά, ὥ­στε κα­τὰ τὸν ΙΒ΄ αἰ­ῶ­να ὁ Ἰ­ου­δαῖ­ος πε­ρι­η­γη­τὴς Βε­νια­μὶν ὁ ἐκ Του­δέ­λης μαρ­τυ­ρεῖ ὅ­τι ἐν Κων­σταν­τι­νου­πό­λει πα­ρέ­στη κα­τὰ τὰ Χρι­στού­γεν­να εἰς ἱπ­πο­δρο­μι­κοὺς ἀ­γώ­νας τῶν ὁ­ποί­ων ἐ­ξαί­ρει τὴν λαμ­πρό­τη­τα.

Τὸν ἑορ­τά­σι­μον τό­νον κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν αὐ­τὴν ἐν­νο­εῖ­ται ὅ­τι ἔ­δι­δον καὶ τὰ ἀ­νά­κτο­ρα, ἐν οἷς ἐ­γί­νε­το προ­ε­τοι­μα­σί­α διὰ τὴν πομ­πι­κὴν με­τά­βα­σιν τοῦ βα­σι­λέ­ως, τὴν προ­έ­λευ­σιν ἢ τὸ πρό­κεν­σον, ὡς ἔ­λε­γον, ἀ­πὸ τοῦ ἱ­ε­ροῦ πα­λα­τί­ου, τοὐλά­χι­στον μέ­χρι τοῦ ΙΒ΄ αἰ­ῶ­νος, εἰς τὸν να­ὸν τῆς ἁ­γί­ας Σο­φί­ας.

Κα­τὰ Κων­σταν­τῖ­νον τὸν Πορ­φυ­ρο­γέν­νη­τον, κα­τὰ τὴν ἡ­μέ­ραν τῆς τοῦ Χρι­στοῦ γεν­νή­σε­ως ὁ βα­σι­λεύς, χλα­μύ­δα καὶ στέμ­μα φο­ρῶν καὶ συ­νο­δευ­ό­με­νος ὑ­πὸ πα­τρι­κι­ῶν, συγ­κλη­τι­κῶν καὶ στρα­τη­γῶν, ἐ­ξήρ­χε­το τῶν ἀ­να­κτό­ρων καὶ διὰ τῆς κεν­τρι­κῆς ὁ­δοῦ τῆς πρω­τευ­ού­σης, τῆς μέ­σης κα­λου­μέ­νης, δι­ηυ­θύ­νε­το εἰς τὴν ἁ­γί­αν Σο­φί­αν εἰς ἐξ δι­ά­φο­ρα ση­μεῖ­α τῆς πο­ρεί­ας του ἐ­πευ­φη­μού­με­νος ὑ­πὸ ἀν­τι­προ­σώ­πων τῶν δή­μων, ἤ­τοι τῶν  Πρα­σί­νων καὶ τῶν Βε­νε­τῶν, οἵ­τι­νες τὸν ηὔ­χον­το διὰ τοῦ «πολ­λοὶ ὑ­μῖν οἱ χρό­νοι», «πολ­λά, πολ­λά, πολ­λά, πολ­λὰ ἔ­τη εἰς πολ­λά», «πο­λυ­χρό­νιον ποι­ῆ­σοι ὁ Θε­ὸς τὴν ἁ­γί­αν βα­σι­λεί­αν σας» καὶ ἔ­ψαλ­λον εἰς ἦ­χον τρί­τον σχε­τι­κοὺς πρὸς τῆς ἡ­μέ­ραν ὕ­μνους ὡς: «Ὁ ἀ­μή­τωρ ἐν οὐ­ρα­νοῖς, ἀ­πά­τωρ τί­κτε­ται ἐ­πὶ γῆς», «ὁ φυ­τουρ­γὸς τῶν ἀν­θρώ­πων φι­λάν­θρω­πος κα­τα­δέ­χε­ται ἄν­θρω­πος γεν­νη­θῆ­ναι», «τὸν ἐν Ἐ­δὲμ πα­ρά­δει­σον ἠ­νέ­ω­ξεν ἐν Βη­θλε­ὲμ ἡ Παρ­θέ­νος ἐξ ἧς Χρι­στὸς καὶ Θε­ὸς ἡ­μῶν εὐ­δό­κη­σε τε­χθῆ­ναι».

Ὅ­ταν ὁ βα­σι­λεὺς ἔ­φθα­νεν εἰς τὴν ἁ­γί­αν Σο­φί­αν, εἰς τὸν ἐ­ξω­νάρ­θη­κα, ἀ­νώ­τε­ρος ἀ­να­κτο­ρι­κὸς ὑ­πάλ­λη­λος, ὁ πραι­πό­σι­τος, τοῦ ἀ­φή­ρει ἐκ τῆς κε­φα­λῆς τὸ στέμ­μα, προ­χω­ρῶν δ᾿ ὁ ἄ­ναξ συ­νήν­τα εἰς τὸν νάρ­θη­κα τὸν Πα­τριά­ρχην με­τὰ τοῦ ὁ­ποί­ου πρου­χώ­ρει εἰς τὸν κυ­ρί­ως να­όν, ἔν­θα, κα­τὰ τὸν Καν­τα­κου­ζη­νόν, «ἐ­ξαι­σί­ᾳ τὶς εὐ­αρ­μο­στί­ᾳ καὶ συμ­φω­νί­ᾳ μέ­λους ἐ­ξη­κού­ε­το».

Ἔ­πει­τα, ἀ­φ᾿ οὐ εἰ­σήρ­χε­το εἰς τὸ ἱ­ε­ρὸν καὶ προ­σε­κύ­νει, με­τέ­βαι­νεν εἰς τὸν πρὸς ἀ­νά­παυ­σιν χῶ­ρον, τὸ μου­τα­τώ­ριον ἐξ οὐ καὶ ἐ­ξήρ­χε­το ὅ­ταν ἦ­το και­ρὸς τοῦ ἀ­σπα­σμοῦ καὶ διὰ νὰ κοι­νω­νή­ση. Κα­τὰ τὴν εἰς τὰ ἀ­νά­κτο­ρα ἐ­πι­στρο­φήν, οἱ Πρά­σι­νοι καὶ οἱ Βενε­τοί εἰς πέν­τε δι­ά­φο­ρα ση­μεῖ­α τὸν ἐ­πευ­φή­μουν καὶ τὸν ηὔ­χον­το, ὡς καὶ κα­τὰ τὴν με­τά­βα­σιν.

Ἂς ση­μει­ω­θῆ ὅ­τι κα­τὰ τὴν κα­τὰ τὰ Χρι­στού­γεν­να με­τά­βα­σίν των εἰς τὴν με­γά­λην Ἐκ­κλη­σί­αν οἱ βα­σι­λεῖς ἤ­κου­ον καὶ Λα­τι­νι­στὶ καὶ εὐ­χάς, ὧν ἡ Βυ­ζαν­τι­νὴ με­τά­φρα­σις ἔ­χει ὡς ἑ­ξῆς: «Ἐκ Μα­ρί­ας τῆς Παρ­θέ­νου ἐ­γεν­νή­θη καὶ μά­γοι ἐξ ἀ­να­το­λῶν προ­σκυ­νοῦ­σι».

«Χρι­στὸς ὁ Θε­ὸς ἡ­μῶν φυ­λά­ξοι τὴν βα­σι­λεί­αν ὑ­μῶν ἐ­πὶ πολ­λοῖς ἔ­τε­σι καὶ κα­λοῖς».

Τὴν λαμ­πράν καὶ πε­ρίδο­ξον τῶν Χρι­στοῦ γε­νε­θλί­ων ἡ­μέ­ραν τι­μῶν­τες οἱ βα­σι­λεῖς, ἔ­δι­δον κα­τ᾿ αὐ­τὴν ἐ­πί­ση­μον ἐν τοῖς ἀ­να­κτό­ροις γεῦ­μα, εἰς ὅ, προ­σκα­λού­με­νοι ἄρ­χον­τες, ἀλ­λὰ καὶ ξέ­νοι ἀν­τι­πρό­σω­ποι καὶ δώ­δε­κα πέ­νη­τες κα­τὰ τὸν τύ­πο τῶν μα­θη­τῶν τοῦ Κυ­ρί­ου, ἔ­τρω­γον οὐ­χὶ κα­θή­με­νοι, ἀλ­λ᾿ ἀ­να­κε­κλι­μέ­νοι, κα­τ᾿ ἀρ­χαί­αν συ­νή­θειαν, ἀ­πὸ και­ροῦ εἰς και­ρὸν ἐ­γει­ρό­με­νοι καὶ ἐ­πευ­φη­μοῦν­τες τὸν βα­σι­λέ­α, ἐν ᾦ κα­τὰ χρο­νι­κὰ δι­α­στή­μα­τα οἱ καλ­λί­φω­νοι χο­ροὶ τῆς ἁ­γί­ας Σο­φί­ας καὶ τῶν ἁ­γί­ων Ἀ­πο­στό­λων ἔ­ψαλ­λον. «Ἡ γέν­νη­σίς σου, Χρι­στὲ ὁ Θε­ὸς ἡ­μῶν ἀ­νέ­τει­λε τῷ κό­σμῳ τὸ φῶς τὸ τῆς γνώ­σε­ως».

Ἐκ σε­βα­σμοῦ πρὸς τὴν ἱ­ε­ρό­τη­τα τῆς ἡ­μέ­ρας οἱ βα­σι­λεῖς ἀ­πη­γό­ρευ­ον νὰ συλ­λαμ­βά­νε­ται τίς κα­τ᾿ αὐ­τὴν καὶ νὰ φυλ­α­κί­ζε­ται διὰ μι­κρὰ πα­ρα­πτώ­μα­τα, ἐ­κτός, ἂν εἶ­χε πε­ρι­πέ­σει εἰς σο­βα­ρὸν ἔγ­κλη­μα, στέλ­λον­τες δὲ δι­α­τα­γάς, ἐ­κέ­λευ­ον ν᾿ ἀ­πο­λύ­ων­ται τῶν φυ­λα­κῶν οἱ δι᾿ ἐ­λα­φρὰ πα­ρα­πτώ­μα­τα ἔγ­κλει­στοι.

*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Ε΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΙΑΝ.-ΦΕΒ. 2011-ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ

https://fdathanasiou.wordpress.com