Εισαγωγικά.
Η “AGORA” είναι άλλη μία κινηματογραφική ταινία με υψηλό επίπεδο από δημιουργικής και τεχνικής άποψης (σκηνικά, οπτικά εφέ, ερμηνείες κ.λπ.) αλλά με στρεβλό έως επικίνδυνο περιεχόμενο από ιστορικής άποψης, γεγονός που μειώνει δραματικά την αξία της και της προσδίδει σκοτεινή σκοπιμότητα!
Ιδιαίτερη σημασία έχει το ότι ο σκηνοθέτης του έργου Αλεχάντρο Αμεναμπάρ κατά την δική του ομολογία υπήρξε αγνωστικιστής* και είναι άθεος**. Έτσι γίνεται κατανοητό γιατί παρουσιάζει τους χριστιανούς ως σκοταδιστές, φανατικούς και αδαείς, ενώ εσφαλμένα (ή σκόπιμα) τους αποδίδει εγκλήματα, παρουσιάζοντας μάλιστα τον Άγιο Κύριλλο, Πατριάρχη Αλεξανδρείας ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας της φιλοσόφου Υπατίας.
Από το πλήθος ανακριβειών της ταινίας, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές επισημαίνουμε τα εξής: Στο έργο ο έπαρχος Ορέστης παρουσιάζεται ως χριστιανός που προσπαθούσε να διατηρεί ισορροπίες μεταξύ Ιουδαίων, Εθνικών και χριστιανών της Αλεξάνδρειας. Η αλήθεια είναι ότι πιθανότατα έγινε χριστιανός από συμφέρον, αλλά αποκαλούνταν ειδωλολάτρης εξαιτίας της άδικης συμπεριφοράς και του μίσους του απέναντι στους χριστιανούς, τους οποίους υπέβαλλε σε φρικτά βασανιστήρια.
Ο μοναχός Αμμώνιος στο έργο παρουσιάζεται ως φανατικός που για να εντυπωσιάσει τους ειδωλολάτρες περπατούσε ξυπόλυτος στη φωτιά. Η αλήθεια είναι ότι ΠΟΤΕ οι χριστιανοί δεν έκαναν θαύματα για εντυπωσιασμό ή για λόγους προσηλυτισμού, κάτι που είναι ξένο και απαράδεκτο κατά το Ευαγγέλιο.
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι χριστιανοί κατηγόρησαν το Σάββατο τους Ιουδαίους, γιατί βρίσκονταν στο θέατρο αυτή τη μέρα που η θρησκεία τους ορίζει να ακούνε το λόγο του Θεού στις Συναγωγές τους, αλλά δεν τους λιθοβόλησαν όπως δείχνει η ταινία.
Επίσης ο πατριάρχης Κύριλλος παρουσιάζεται ως μισογύνης, που θεωρούσε τις γυναίκες κατώτερες, ενώ είναι γνωστό ότι στο έργο του τονίζει την θέση της γυναίκας που εξυψώνεται στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Άλλωστε δεν θα μπορούσε να αρνείται την διδασκαλία του Χριστού που εξύψωσε τη γυναίκα ως ισότιμη με τον άνδρα. Ο Άγιος Κύριλλος είχε βαθειά μόρφωση και ήταν γνώστης της αρχαίας φιλοσοφίας και της επιστήμης της εποχής του. Καμμία αναφορά των ιστορικών πηγών δεν υπάρχει ότι δήθεν αποκαλούσε την Υπατία μάγισσα, αντίθετα φαίνεται ότι σεβόταν την επιστημονική της γνώση και σοφία.
Σημειώνουμε ότι πολλοί χριστιανοί ήταν μαθητές της Υπατίας, όπως ο Συνέσιος Επίσκοπος Κυρήνης, ο Ευόπτιος Πτολεμαΐδος κ.α. ενώ ισχυρές ενδείξεις υπάρχουν ότι αυτή είχε μεταστραφεί στο Χριστιανισμό και μάλιστα ότι το πρόσωπό της ταυτίζεται με το πρόσωπο της Αγίας Αικατερίνας.
Και βέβαια οι χριστιανοί εκείνης της εποχής στην Αλεξάνδρεια δεν ήταν καθόλου σκοταδιστές, άλλωστε η Ανατολή ανέδειξε μεγάλους εκκλησιαστικούς πατέρες (Μέγας Βασίλειος, Μέγας Αθανάσιος, Ωριγένης, Γρηγόριος Νύσσης κ.α.) που κατείχαν την ελληνική παιδεία και την χρησιμοποιούσαν στα έργα τους.
Τέλος, καμία ιστορική πηγή δεν αποδίδει στον Άγιο Κύριλλο προτροπή ή άλλου είδους ηθική αυτουργία για το φόνο της Υπατίας. Αντίθετα, ο θάνατός της φαίνεται καταπληκτική «πολιτική» κίνηση για τους Ιουδαίους, καθώς με αυτόν πέτυχαν ταυτόχρονα α) να θανατώσουν τη μεγαλύτερη Ελληνίδα επιστήμονα της εποχής, β) να κατασυκοφαντήσουν τον μισητό εχθρό τους Άγιο Πατριάρχη Κύριλλο, γ) να παρουσιάσουν τους χριστιανούς ως επικίνδυνους δολοφόνους, δ) να τους δυσφημίσουν στους Έλληνες Εθνικούς και ε) να δημιουργήσουν έχθρα μεταξύ Ορέστη και Κύριλλου.
Προσοχή λοιπόν στους ιστορικούς μύθους του κινηματογράφου, γιατί η εικόνα γίνεται ισχυρότατη προπαγάνδα, που έντεχνα δηλητηριάζει τις απόψεις μας!!
* «Αγνωστικιστής», είναι αυτός που δεν δέχεται ούτε τον θεϊσμό, ούτε τον αθεϊσμό, θεωρώντας τους ακραίους, και που πιστεύει ότι το ερώτημα για το αν υπάρχει κάποια ανώτερη, πέρα και πάνω από την φύση δύναμη, παραμένει άνευ απάντησης, και ότι δεν είναι δυνατόν να το γνωρίσουμε. Η λέξη αγνωστικιστής προέρχεται από το ελληνικό στερητικό «α», και «γνώσις».
** «Άθεος», ονομάζεται αυτός που δεν πιστεύει ότι υπάρχει Θεός. Άλλοι από τους αθέους είναι κάθετοι και δογματικοί, λέγοντας: “δεν υπάρχει Θεός”, και άλλοι λένε: “δεν έχω αποδείξεις ότι υπάρχει Θεός”.
ΠΗΓΕΣ:
1. “Υπατία – Αγία Αικατερίνη: Στα παρασκήνια της ιστοριογραφίας”, της Κων/νας Παλαμιώτου Θωμαΐδου, σχολικής συμβούλου φιλολόγων, διδάκτορος Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών.
2. “Οι ιστορικές ανακρίβειες της ταινίας “AGORA” του Αλ. Αμεναμπάρ”, της Ειρήνης Α. Αρτέμη, πτυχ.Θεολογίας-Φιλολογίας, υπ. διδάκτορος Θεολογίας Παν/μίου Αθηνών.
Γιάννης Ιγγλέζος – Φιλόλογος
.Στα παρασκήνια της ιστοριογραφίας της Κωνσταντίνας Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων, Δρ. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών.
Με αφορμή την πρεμιέρα κινηματογραφικής ταινίας «Agora», σχετικά με τις συνθήκες θανάτου της Φιλοσόφου Υπατίας, ο οποίος εσφαλμένα αποδίδεται σε Χριστιανούς και εμπλέκει και τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Κύριλλο, η κυρία Κωνσταντίνα Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων, Δρ. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών, δημοσίευσε μια σχετική με το θέμα ενδιαφέρουσα φιλολογική μελέτη της.
Ακολουθεί το κείμενο της μελέτης της η οποία αρχικά αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα freemonks.gr:
—————————————————————————————
Στην Αλεξάνδρεια στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. στην περιρρέουσα φιλοσοφική και θεολογική ατμόσφαιρα κυριαρχούσε η πολυφωνία και η ένταση καθώς και η παρουσία δύο αντιδιαμετρικά αντιθέτων προσωπικοτήτων: του Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας και του Επάρχου Ρώμης Ορέστου, ο οποίος συμπαθούσε τους οπαδούς της Εθνικής θρησκείας.
Εκτός από τους χριστιανούς και τους εθνικούς, υπήρχαν ακόμη οι αιρετικοί Νοβατιανοί και οι Ιουδαίοι, οι οποίοι την εποχή εκείνη ήταν οι κατεξοχήν αντίπαλοι των χριαστιανών καθώς, αφενός μεν «έχαναν» από τους κόλπους τους όσους εδέχοντο την Νέα Θρησκεία και απάρτιζαν την ομάδα των νεοφώτιστων Ιουδαιοχρισταινών, αφετέρου δε «διεκδικούσαν» από τους χριστιανούς τον προσηλυτισμό των Εθνικών, οι οποίοι τότε έμοιαζαν να ψάχνουν μια μονοθεϊστική θρησκεία σε αντικατάσταση της θρησκείας των παρηκμασμένων ήδη ειδώλων.
Μέσα σε αυτό το κλίμα οι βιαιότητες των Ιουδαίων εναντίον των Χριστιανών εθορύβησαν τον Πατριάρχη Κύριλλο, ο οποίος μετά το κλείσιμο των ναών των σχισματικών Νοβατιανών, έθεσε ως κατεξοχήν στόχο της αντιπαράθεσής του την ανταπόδωση των βιαιοτήτων των Ιουδαίων με το κλείσιμο των συναγωγών τους. Σε αυτή τη δράση του αντιτάχτηκε πρωτίστως ο Έπαρχος Ρώμης Ορέστης, ο οποίος ήδη είχε προχωρήσει σε διωγμούς, φυλακίσεις και θανατώσεις Χριστιανών.
(Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδεικτικό της εποχής είναι το ακόλουθο: Σε εξέγερση μοναχών κατά του Ορέστου, που ευνοούσε τους Εθνικούς, συνελήφθη ένας από αυτούς ο Αμμώνιος, ο οποίος αφού υποβλήθηκε σε φοβερά βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της ανάκρισης απέθανε. Αν και ήταν ταραχοποιός και φανατικός δεν του άξιζε βεβαίως τέτοια τύχη).
Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας ήταν κυρίως Εθνικοί και Χριστιανοί. Ωστόσο ορισμένοι από αυτούς εδέχοντο την Ιουδαϊκή θρησκεία και ονομάζοντο, όπως γνωρίζουμε και από τις Πράξεις των Αποστόλων, προσήλυτοι. Η νεοπλατωνική φιλοσοφία επίσης είχε εκπροσώπους τόσο στην εθνική όσο και στη χριστιανική θρησκεία, ανάλογα με την βαρύτητα που απέδιδαν οι εκφραστές της στην μεταφυσική ή στην ορθολογική εκδοχή των διδασκαλιών της αντιστοίχως.
Στον ιστορικό περίγυρο της εποχής, εξέχουσα γυναικεία προσωπικότης υπήρξε η φιλόσοφος Υπατία αριστοκρατικής καταγωγής, νεαρά, μορφωμένη, ωραία, διακρινόμενη τόσο για τη σοφία όσο και για την αρετή της. Δεν σώζονται συγγράμματά της φιλοσοφικά, είναι ωστόσο γνωστό από παράλληλες ιστορικές πηγές, όπως το λεξικό Σούδας, ότι εξέφρασε την ορθολογική εκδοχή του νεοπλατωνισμού ενώ συγχρόνως ήταν μαθηματικός, γεωμέτρις και αστροφυσικός.
Ορισμένες πληροφορίες για την ίδια έχουμε επίσης από τον μαθητή της Συνέσιο τον Κυρηναίο τον μετέπειτα επίσκοπο Πτολεμαΐδος. (P.G. 66, 132)
Η χαρακτηριστική επιθυμία της για ενάρετο και άσπιλο βίο, καθώς και η επιθυμία της να παραμείνει αγνή υπήρξε από της εποχής της ακόμη παροιμιώδης, όπως και ο απότομος και «τραυματικός» τρόπος που απογοήτευσε όσους την πλησίαζαν με ερωτικού είδους προθέσεις.
Η εξαίρετη αυτή γυναικεία προσωπικότης βρέθηκε στη μέση της θύελλας των θρησκευτικών μηχανογραφιών των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας της εποχής της. Οι συνθήκες θανάτου της είναι σκοτεινές και αδιευκρίνιστες ακόμη σήμερα καθώς υποτίθεται ότι διαμελίστηκε από φανατισμένο όχλο με την προτροπή ή την ανοχή του Πατριάρχου Κυρίλλου, ενώ ως κίνητρο αυτής της άνευ επαρκούς λόγου δολοφονίας θεωρήθηκε η ερωτική της σύνδεση με τον Έπαρχο Ορέστη. Καμία λογική ωστόσο δεν μπορεί να τεκμηριώσει ως αληθοφανή την εκδοχή αυτή, εφόσον η Υπατία εξαιτίας της ιδεολογικής της αντίθεσης απέναντι στις ερωτικές σχέσεις της εποχής της δεν είχε καμμία τέτοιου είδους σύνδεση με τον Ορέστη (παρά τους «ευσεβείς πόθους» του ιδίου και των εχθρών των Ιουδαίων).
Αντιθέτως ο θάνατός της φαινόταν καταπληκτική «πολιτική» κίνηση για τους Ιουδαίους καθώς με αυτόν οι ίδιοι επέτυχαν ταυτοχρόνως:
α) να θανατώσουν την μεγαλύτερη Ελληνίδα φιλόσοφο και επιστήμονα της εποχής της,
β) να κατασυκοφαντήσουν τον υπ’ αριθμόν έναν εχθρό τους Πατριάρχη Κύριλλο,
γ) να παρουσιάσουν τους χαρακτηριστικά ήπιους, γαλήνιους, ειρηνοποιούς και μακρόθυμους Χριστιανούς εκείνης της εποχής ως αιμοδιψείς δολοφόνους,
δ) να δυσφημίσουν τη Νέα Θρησκεία στη συνείδηση των Ελλήνων Εθνικών και
ε) να συνδέσουν το πρόσωπο του Ορέστου αρνητικά με τον Κύριλλο και να εδραιώσουν τη συμπάθεια του πρώτου απέναντί τους.
Το ισχυρότερο όμως επιχείρημα όλων είναι ότι η φιλόσοφος Υπατία είχε μεταστραφεί στον Χριστιανισμό. Υπέρ της θέσης αυτής συγκλίνουν τα ακόλουθα ενδεικτικά στοιχεία:
Υπάρχει παράδοση της Ορθοδόξου Χριστιανικής πίστεως ότι η Αγία Αικατερίνη (αν και χρονολογικά ο βίος της τοποθετείται στους χρόνους πριν το 305 μ.Χ. –έτος του μαρτυρίου της- την εποχή του Έπαρχου Κώνστα ή Κέστου, του οποίου μάλιστα θεωρήθηκε θυγατέρα, όχι όμως από έγκυρες ιστορικές πηγές αλλά από συναξάρια) σε φιλοσοφικό διάλογο με 50 σοφούς της εποχής της τους αποστόμωσε μεταστρέφοντάς τους προς τον Χριστιανισμό και ξυπνώντας έτσι το μένος του Ρωμαίου αυτοκράτορος, ο οποίος επεδίωξε και τελικώς επέτυχε τον μαρτυρικό θάνατό της. Για τη ζωή της Αγίας έχουμε 4 πηγές: τον Συμεών τον μεταφραστή (P.G.116,276-301, τον Αθανάσιο τον Ταχυγράφο και 2 άγνωστους συναξαριστές.
Η περιγραφή αυτή καθώς και η αναφορά στο όνομά της το οποίο ήταν διαφορετικό και έγινε αργότερα, λόγω της αμέμπτου ηθικής της Αεικαθερίνα (αει = πάντα, καθερίνα = καθαρή) και εκ παραφθοράς Αικατερίνα (γενική πτώση: Αικατερίνης, αργότερα δε Αικατερίνη), ισχυροποιεί την υπόθεσή μας ότι η Υπατία και Αγία Αικατερίνη είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.
Η βασικότερη ωστόσο παράδοση, η οποία συνδέει τη ζωή της Αγίας Αικατερίνης με αυτή της φιλοσόφου Υπατίας, έρχεται από τη Λαοδικεία της Μικράς Ασίας.
Ο συγγραφέας Β. Μυρσιλίδης αναφέρει στο σύγγραμμά του Βιογραφία της φιλοσόφου Ελληνίδος Υπατίας, Αθήναι 1926, ότι στο χωριό Δενισλί, στο οποίο ο ίδιος υπηρέτησε ως διευθυντής της Σχολής της Ελληνικής Κοινότητας το 1897, στις 25 Νοεμβρίου υπήρχε εορταστική πανήγυρις στην οποία είχε λάβει μέρος και ο ίδιος «εις τιμήν και μνήμην Υπατίας φιλοσόφου και μάρτυρος».
Ακόμη στη βιογραφία του, ο ίδιος αναφέρει ότι στο Δενισλί της Λαοδικείας υπήρχε και ναός «εκ βάθρων εις τιμήν και μνήμην της Υπατίας, της φιλοσόφου και μάρτυρος» και ότι ο Ναός αυτός πανηγύριζε στις 25 Νοεμβρίου «της παρθενομάρτυρος Αγίας Αικατερίνης υπό το όνομα της οποίας τα πλήθη των πέριξ οικούντων πιστών εορτάζουν την σοφήν ρήτορα κόρην Υπατίαν». (Β Μυρσλίδη, Βιογραφία και περιοδικό «Κιβωτός» Νοέμβριος και Δεκέμβριος 1953).
Η Υπατία, Ελληνίς φιλόσοφος και μάρτυρας, προστάτιδα της σπουδάζουσας νεολαίας και ιδιαιτέρως της φιλοσοφίας, τουλάχιστον κατά τη χριστιανική παράδοση της Μικράς Ασίας είναι κατά την αντίληψή μας το ίδιο πρόσωπο με την παρθενομάρτυρα Αγία Αικατερίνα, της οποίας τα οστά ανακαλύφθηκαν τον 8ο αιώνα μ.Χ. στο όρος Χαρήβ και βρίσκονται έως σήμερα στη Μονή Σινά.
Σε κάθε περίπτωση, κι αν ακόμη δεχτούμε ότι όλες οι ομοιότητες του βίου της παραβλεφτούν, ωστόσο είναι εύλογο να διαπιστώσουμε τουλάχιστον αυτό:
α) η φιλόσοφος Υπατία υπήρξε χριστιανή και
β) η δολοφονία της έγινε κάτω από συνθήκες συνωμοτικού σχεδίου των Ιουδαίων της εποχής εκείνης και καμμιά έγκυρη ιστορική πηγή δεν αποδεικνύει ότι την προκάλεσαν χριστιανοί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου