Α. Μονή Αγίου Ελευθερίου – Μουρνιές Χανίων. (Δασκαλάκη Ιακώβου)
Το βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου στις Μουρνιές Χανίων, ερειπωμένο σήμερα, μετόχι της μονής Χρυσοπηγής, βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα Χανιά, λίγο πριν την είσοδο του Γενικού Νοσοκομείου Χανίων, ανάμεσα σε ελαιώνες, σπίτια και ένα σχολείο.
Οι πληροφορίες για το μοναστήρι είναι απειροελάχιστες δυστυχώς, όπως και το ενδιαφέρον της πολιτείας για την ανάδειξη και αξιοποίηση αυτού του ιστορικού μνημείου, του οποίου η ύπαρξη χρονολογείται από το 17ο αιώνα, ενώ το μπροστινό του μέρος από τον 10ο αιώνα.
Περιμετρικά κατακλύζεται από ελιές, μερικά σπίτια και ένα σχολείο, εντός των ορίων του τα πάντα είναι μισοερειπωμένα, όπως οι αποθήκες, τα κελιά των μοναχών, το ελαιοτριβείο, αφημένα στη φθορά του χρόνου και της εγκατάλειψης.
Στο κέντρο του μοναστηριακού χώρου υπάρχει ένα αξιοθαύμαστο καθολικό που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του απλού τρίκογχου με τρούλο χρώματος γαλάζιου, η πόρτα δυστυχώς ήταν κλειδωμένη.
Τα μόνα στοιχεία που βρήκα αναφέρουν ότι η εκκλησία είχε πολύ ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας το σχήμα λατινικού σταυρού με το κάθετο μέρος μεγαλύτερο του οριζόντιου, με τρεις κόγχες και ένα μεγάλο κυλινδρικό θόλο χωρίς πλευρικά παρεκκλήσια
Άκμασε κυρίως επί Τουρκοκρατίας γιατί αποτέλεσε το καταφύγιο για πολλούς μοναχούς, οπότε και συνενώθηκε με την κοντινή Μονή Χρυσοπηγής, ενώ συνδέθηκε και με το Άγιο Όρος όταν ο Νικηφόρος Φωκάς επανακατέλαβε την Κρήτη από τους Άραβες.
Έχει κριθεί βεβαίως ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το 1982 και από την αρχική διαμόρφωση σώζονται η βόρεια και η ανατολική πλευρά της μονής.
Το ελαιοτριβείο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκε το 1674 και ανακαινίστηκε το 1804,
Αρχικά το μοναστήρι ήταν αυτόνομο, αλλά το 1674 έγινε μετόχι της Μονής Χρυσοπηγής, με δικό του ελαιοτριβείο, έχοντας στην κατοχή του μεγάλες εκτάσεις με ελιές.
Βρίσκεται σε απόσταση βολής από τα Χανιά ουσιαστικά στην είσοδο του νοσοκομείου, πολύς κόσμος περνά καθημερινά από εκεί και θα αναρωτιέται ίσως, τι αντιπροσωπεύουν αυτά τα ερείπια που φαίνονται από το δρόμο ανάμεσα στις ελιές, αν μπει όμως κάποιος μέσα θα ανακαλύψει έναν αναξιοποίητο θησαυρό και ας έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, ουσιαστικά έχει αφεθεί στη μοίρα του.
Περιμετρικά κατακλύζεται από ελιές, μερικά σπίτια και ένα σχολείο, εντός των ορίων του τα πάντα είναι μισοερειπωμένα, όπως οι αποθήκες, τα κελιά των μοναχών, το ελαιοτριβείο, αφημένα στη φθορά του χρόνου και της εγκατάλειψης.
Στο κέντρο του μοναστηριακού χώρου υπάρχει ένα αξιοθαύμαστο καθολικό που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του απλού τρίκογχου με τρούλο χρώματος γαλάζιου, η πόρτα δυστυχώς ήταν κλειδωμένη.
Τα μόνα στοιχεία που βρήκα αναφέρουν ότι η εκκλησία είχε πολύ ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας το σχήμα λατινικού σταυρού με το κάθετο μέρος μεγαλύτερο του οριζόντιου, με τρεις κόγχες και ένα μεγάλο κυλινδρικό θόλο χωρίς πλευρικά παρεκκλήσια
Άκμασε κυρίως επί Τουρκοκρατίας γιατί αποτέλεσε το καταφύγιο για πολλούς μοναχούς, οπότε και συνενώθηκε με την κοντινή Μονή Χρυσοπηγής, ενώ συνδέθηκε και με το Άγιο Όρος όταν ο Νικηφόρος Φωκάς επανακατέλαβε την Κρήτη από τους Άραβες.
Έχει κριθεί βεβαίως ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το 1982 και από την αρχική διαμόρφωση σώζονται η βόρεια και η ανατολική πλευρά της μονής.
Το ελαιοτριβείο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκε το 1674 και ανακαινίστηκε το 1804,
Αρχικά το μοναστήρι ήταν αυτόνομο, αλλά το 1674 έγινε μετόχι της Μονής Χρυσοπηγής, με δικό του ελαιοτριβείο, έχοντας στην κατοχή του μεγάλες εκτάσεις με ελιές.
Βρίσκεται σε απόσταση βολής από τα Χανιά ουσιαστικά στην είσοδο του νοσοκομείου, πολύς κόσμος περνά καθημερινά από εκεί και θα αναρωτιέται ίσως, τι αντιπροσωπεύουν αυτά τα ερείπια που φαίνονται από το δρόμο ανάμεσα στις ελιές, αν μπει όμως κάποιος μέσα θα ανακαλύψει έναν αναξιοποίητο θησαυρό και ας έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, ουσιαστικά έχει αφεθεί στη μοίρα του.
Φωτογραφίες από την μονή.
Β. Ιερά Μονή Αγίου Ελευθερίου στο Σαγκρί της Νάξου και ο ιερομόναχος Καλλίνικος Βαρβατάκης
Μερικά ιστορικά στοιχεία
ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ στο Σαγκρί Νάξου:
Το Σαγκρί είναι κοινότητα της Νάξου στο Νομό Κυκλάδων και βρίσκεται 11 χλμ. νοτιοανατολικά της Χώρας, περί το κέντρο του νησιού.Εκεί υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου
Είναι ένα να από τα παλαιότερα Μοναστήρια και από τα αξιολογότερα θρησκευτικά και πνευματικά κέντρα του νησιού κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας. Στην επιγραφή του υπέρθυρου του καθολικού της Μονής αναφέρεται η χρονολογία 1636, όμως η ίδρυση της Μονής φαίνεται να είναι ακόμη αρχαιότερη. Το 1766 η Μονή ανήκει στον Ιερομόναχο Σεραφείμ Βαρβατόπουλον.
Το 1816 ο ηγούμενος της Μονής Καλλίνικος Βαρβατόπουλος ή Βαρβατάκης ανακαίνισε τη Μονή και ίδρυσε Σχολή. Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος Βαρβατάκης περιήρχετο σέ πολλά μέρη της Ελλάδος με ιερά λειψανοθήκη, προς προσκύνησιν και αγιασμόν των πιστών. Με τα χρήματα που συγκέντρωνε ίδρυε σχολεία στη Νάξο. Η Σχολή στο Σαγκρί Νάξου λειτούργησε ως Σχολή όλης της ορεινής Νάξου έως το 1834. Η Μονή είχε τη μεγάλη συμπαράσταση των Ναξίων Βουτσάδων της Σμύρνης.
Σε Πατριαρχικό σιγίλλιο του Μαρτίου 1817 «Περί της εν τη νήσω Νάξω μονής του αγίου ιερομάρτυρος Ελευθερίου» στο Σαγκρί αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι ο ιδιοκτήτης της παραπάνω Μονής μοναχός Καλλίνικος Βαρβατάκης, «εν έτει σωτηρίω αωιζ, κατά μήνα μάρτιον, αφίκετο εις Σμύρνην και [ανεκοίνωσε] ταύτην εαυτού την βουλήν προς τον ιερώτατον μητροπολίτην Σμύρνης, εν αγίω Πνεύματι αγαπητόν ημών αδελφόν και συλλειτουργόν κυρ Άνθιμον, Νάξιον όντα και αυτόν, και ουδέν ήττον φιλόκαλον και φιλόμουσον…».
Στο περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» (Μάιος 1818) δημοσιεύεται μακροσκελές άρθρο με τίτλο «Από Κωνσταντινουπόλεως Μαΐου 25, 1818» με θέμα τον αγώνα του ναξιώτη Μοναχού Καλλίνικου Βαρβατάκη να ιδρύσει στο Σαγκρί Νάξου «σχολείον κοινόν της Ελληνικής παιδείας». Εκεί γίνεται λόγος για ένα ταξίδι που έκανε τότε στη Σμύρνη ο π. Καλλίνικος Βαρβατάκης, όπου συνάντησε τον συμπατριώτη του Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο: «…απελθών εις Σμύρνην [ο Καλλίνικος], ωμίλησε περί του πράγματος μετά του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου της πόλεως ταύτης, όστις Νάξιος ών, και τα τροφεία προθύμως αποδιδούς τη πατρίδι, ού μόνον παρώρμησε τον Καλλίνικον εις το καλόν, αλλά και χρηματικώς συνετέλεσεν εις την σύστασιν του σχολείου…».
Εδώ βλέπουμε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνει ο Μητροπολίτης Άνθιμος για την ίδρυση σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, ανταποδίδοντας σ’ αυτήν «τα τροφεία προθύμως». Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος τον έπεισε και βοήθησε σπουδαίως στο έργο αυτό.
Το 1816 ο ηγούμενος της Μονής Καλλίνικος Βαρβατόπουλος ή Βαρβατάκης ανακαίνισε τη Μονή και ίδρυσε Σχολή. Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος Βαρβατάκης περιήρχετο σέ πολλά μέρη της Ελλάδος με ιερά λειψανοθήκη, προς προσκύνησιν και αγιασμόν των πιστών. Με τα χρήματα που συγκέντρωνε ίδρυε σχολεία στη Νάξο. Η Σχολή στο Σαγκρί Νάξου λειτούργησε ως Σχολή όλης της ορεινής Νάξου έως το 1834. Η Μονή είχε τη μεγάλη συμπαράσταση των Ναξίων Βουτσάδων της Σμύρνης.
Σε Πατριαρχικό σιγίλλιο του Μαρτίου 1817 «Περί της εν τη νήσω Νάξω μονής του αγίου ιερομάρτυρος Ελευθερίου» στο Σαγκρί αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι ο ιδιοκτήτης της παραπάνω Μονής μοναχός Καλλίνικος Βαρβατάκης, «εν έτει σωτηρίω αωιζ, κατά μήνα μάρτιον, αφίκετο εις Σμύρνην και [ανεκοίνωσε] ταύτην εαυτού την βουλήν προς τον ιερώτατον μητροπολίτην Σμύρνης, εν αγίω Πνεύματι αγαπητόν ημών αδελφόν και συλλειτουργόν κυρ Άνθιμον, Νάξιον όντα και αυτόν, και ουδέν ήττον φιλόκαλον και φιλόμουσον…».
Στο περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» (Μάιος 1818) δημοσιεύεται μακροσκελές άρθρο με τίτλο «Από Κωνσταντινουπόλεως Μαΐου 25, 1818» με θέμα τον αγώνα του ναξιώτη Μοναχού Καλλίνικου Βαρβατάκη να ιδρύσει στο Σαγκρί Νάξου «σχολείον κοινόν της Ελληνικής παιδείας». Εκεί γίνεται λόγος για ένα ταξίδι που έκανε τότε στη Σμύρνη ο π. Καλλίνικος Βαρβατάκης, όπου συνάντησε τον συμπατριώτη του Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο: «…απελθών εις Σμύρνην [ο Καλλίνικος], ωμίλησε περί του πράγματος μετά του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου της πόλεως ταύτης, όστις Νάξιος ών, και τα τροφεία προθύμως αποδιδούς τη πατρίδι, ού μόνον παρώρμησε τον Καλλίνικον εις το καλόν, αλλά και χρηματικώς συνετέλεσεν εις την σύστασιν του σχολείου…».
Εδώ βλέπουμε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνει ο Μητροπολίτης Άνθιμος για την ίδρυση σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, ανταποδίδοντας σ’ αυτήν «τα τροφεία προθύμως». Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος τον έπεισε και βοήθησε σπουδαίως στο έργο αυτό.
Ο Καλλίνικος Βαρβατάκης ήταν ένας φλογερός Ιερομόναχος, ο οποίος στις αρχές του 19ου αιώνα αφιέρωσε τη ζωή και την περιουσία του στην ιερή προσπάθεια ίδρυσης σχολείου στο χωριό του το Σαγκρί. Γεννήθηκε στο Σαγκρί Νάξου γύρω στα 1760 και κληρονόμησε από τους προγόνους του το Μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου.
Εκάρη μοναχός και το 1788 έγινε Ηγούμενος και ανέλαβε τη διαχείριση της μισοερειπωμένης Μονής.
Το 1815 την επισκευάζει, με σκοπό όπως γράφει: «να αποκαταστήση κοινήν σχολήν προς ωφέλειαν των φιλομαθών».
Η Σχολή του Αγίου Ελευθερίου άρχισε να λειτουργεί το 1816. Γράφει ο ίδιος: «Επειδή η πατρίς μου υστερείται Ελληνικού σχολείου…αφιερώ επί συστάσει Ελληνικής σχολής το ειρημένον κληρονομικόν μου μοναστήριον, δια να φοιτώσιν εις αυτό οι των χριστιανών παίδες εκασταχόθεν και να διδάσχωνται».
Τη σκοτεινή εκείνη εποχή λειτουργούσε στη Ναξο ένα μόνο ορθόδοξο σχολείο, εκείνο του Αγίου Γεωργίου Γρόττας. Αντίθετα τα καθολικά σχολεία της Χώρας (Σχολή Ιησουιτών, Σχολή Ουρσουλινών, Σχολή Καπουκίνων) και το σχολείο στα Μονοίτσια της Τραγαίας, λειτουργούσαν και επιχειρούσαν προσηλυτισμό.
Για την ανακοίνωση του ερειπωμένου μοναστηριού ο Καλλίνικος δαπάνησε όσα χρήματα είχε και επί πλέον δανείστηκε σημαντικά ποσά. Προκειμένου όμως να εξοφλήσει τους δανειστές του και να αντιμετωπίσει τις δαπάνες λειτουργίας του σχολείου, ξεκίνησε περιοδεία ανά τις Μητροπόλεις της Ελλάδας, έχοντας μαζί του συστατική επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου και, αφού συγκέντρωσε χρήματα, επέστρεψε και το 1816 έθεσε σε εφαρμογή το όνειρο του για την ίδρυση σχολείου στη Μονή, αυτός ο ολιγογράμματος αλλά φλογερός πατριώτης.
Προσέλαβε ως δάσκαλο τον ιερέα Νικόλαο Καστελάνο για τη διδασκαλία στοιχείων της ελληνικής γλώσσας, αλλά και…. «δια την ευκοσμίαν και βελτίωσιν των μαθητών και να κάμνη εις τας μονοκκλησίας ηθικούς λόγους εις σωτηρίαν των χριστιανών». Την πρώτη χρονιά λειτουργίας του σχολείου φοιτούσαν σε αυτό 40 μαθητές, αριθμός πολύ μεγάλος για την εποχή εκείνη.
Ο Καλλίνικος δεν έπαυσε να απευθύνεται σε επιφανείς Έλληνες με εξουσία και πλούτο, ζητώντας στήριξη του σχολείου. Απευθύνθηκε στον ηγεμόνα της Βλαχίας Αλ. Σούτσο, δραγομάνο του στόλου, στον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄, με συστατική επιστολή του οποίου έκανε εράνους για το σχολείο περιοδεύοντας σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Το 1817 ταξιδεύει στη Σμύρνη και τα Βουρλά, όπου συναντήθηκε με τους ευκατάστατους Ναξιώτες της Σμύρνης και των Βουρλών, καθώς και με τον Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο Χωριανόπουλο, Ναξιώτη (από την Κωμιακή) και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη. Ο Καλλίνικος με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Ανθίμου έπεισε το σινάφι των Βουτσάδων της Σμύρνης (Ναξιώτες οι περισσότεροι) και ανέλαβαν την κηδεμονία του σχολείου. Στις 2 Μαρτίου 1819 συντάσσεται έγγραφο από το σινάφι των Βουτσάδων επικυρωμένο και από το Μητροπολίτη Άνθιμο, με το οποίο αποδέχονται την κηδεμονία της Σχολής.
Ο Καλλίνικος πέθανε στις 5 Μαΐου 1820 στην Κωνσταντινούπολη στο σπίτι του γιατρού Βλαστού, όπου έμενε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Οι βουτσάδες της Σμύρνης μόλις πληροφορήθηκαν τον θάνατο του έστειλαν στον Άνθιμο επιστολή παραίτησης από την επιτροπεία της σχολής του Αγίου Ελευθερίου, η οποία δυστυχώς έκλεισε, ενώ το Μοναστήρι περιήλθε στους κληρονόμους του Καλλινίκου. Ο σπόρος όμως της παιδείας, που έσπειρε ο φλογερός αυτός καλόγερος στον τόπο του δεν πήγε χαμένος!
Σήμερα λίγοι Ναξιώτες και Σαγκριώτες θυμούνται τον σπουδαίο εκείνο πατριώτη. Η ανακαίνιση του Μοναστηριού του, που πρόσφατα ολοκληρώθηκε, ας είναι αιώνιο μνημόσυνο για τον ολιγογράμματο, αλλά σοφό και άγιο εκείνο καλόγερο.
ΠΗΓΗ. www.sagri.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου