ΟΙ ΛΙΤΑΝΕΥΣΕΙΣ & ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΤΡΙΜΥΘΟΥΝΤΟΣ

Η ιστορία της Κερκύρας και η ζωή αυτής είναι αδιαρρήκτως συνδεδεμένη προς το σεπτό Σκήνωμα του ιερού Σπυρίδωνος, απ6 της πρώτης ήδη στιγμής, κατά την οποίαν μετεφέρθηκε τούτο στην νήσο. Και τούτο όχι μόνον ένεκα της τιμής και της εύνοιας εκ μέρους του Θεού, της οποίας αξιώθηκε η Κέρκυρα, να γίνει ο τόπος της αποθησαυρίσεως του ιερού τούτου Λειψάνου, άλλα κυρίως ένεκα της ζώσης παρουσίας του θαυματουργού Ιεράρχη στην ζωή της νήσου. Σε όλες τις κρίσιμες στιγμές αυτής της ζωής ο Σπυρίδων υπήρξε ο πρωταγωνιστής, ο προστάτης, ο σωτήρας. Υπήρξε και υπάρχει, όπως εύστοχα λέγει ο υμνογράφος του· των «Κερκυραίων προασπιστὴς πολυθρύλλητος». Πηγή θαυμάτων ανεξάντλητος ο Άγιος, όχι μόνον δια τα άτομα, αλλά και δια το σύνολο, δια τον λαό του. Τα πρώτα έτη από της εις την Κέρκυρα μετακομιδή του Σκηνώματος του, σώζει την νήσο από τον λοιμό.(1) Κατά το έτος 1537 η Κέρκυρα δοκιμάζεται τρομερά κάτω από την ανηλεή βαρβαρότητα του εξωμότη Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα και την κρίσιμη αυτήν στιγμή, όταν φαίνεται βέβαιος πλέον ο ολοκληρωτικός αφανισμός, επεμβαίνει ο Άγιος θαυματουργικά και αποτρέπει τον όλεθρο. (2) Αλλά και άλλοτε, σε χρόνο άγνωστο επακριβώς, σώζει την νήσο από τον λιμό. Κατά τα έτη 1629 - 1630 και 1673 η πανώλης αφανίζει λαό πολύ σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από τις επιδημίας, ως ήταν φυσικό, προσβάλλεται και η Κέρκυρα, αλλά ο Άγιος δεν επιτρέπει στην τρομακτική νόσο να ολοκληρώσει το απαίσιο έργο της, διότι επεμβαίνει εγκαίρως και θαυματουργικά απομακρύνει τον έσχατο κίνδυνο από την νήσο. Το έτος 1716 οι Τούρκοι επέρχονται και πάλι εναντίον της Κερκύρας. Ο κίνδυνος και αυτήν την φοράν είναι μεγάλος άλλα και πάλι ο θαυματουργός Σπυρίδων σώζει τον λαό του. Την 28^η Οκτωβρίου 1940 κηρύχθηκε, ως είναι γνωστό ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Από της πρωίας της 1^ης Νοεμβρίου μέχρι της ημέρας της καταλήψεως της Κερκύρας υπό των ιταλικών στρατευμάτων (28 Απριλίου 1941), η πόλις βομβαρδίσθηκε ανηλεώς υπό της ιταλικής αεροπορίας. Τα θύματα των ιταλικών βομβαρδισμών, συγκρινόμενα προς τον αριθμό των επιδρομών, ήσαν ελάχιστα. Τούτο οφείλεται ιδιαιτέρως εις το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός βομβών έπεσε στην θάλασσαν. Το γεγονός αποδόθηκε από τον ευσεβή λαό, και δικαίως, εις την προστασία του θαυματουργού Αγίου, ο οποίος δια μία ακόμη φοράν έσωσε τον λαό του. Κατά την διάρκεια των ιταλικών βομβαρδισμών, όπως και των γερμανικών και των συμμαχικών τοιούτων, ο ναός του αγίου Σπυρίδωνος είχε μεταβληεί σε καταφύγιο. Κάτω από την αδύναμη ξύλινη στέγη του Ναού, αλλά και υπό την ακαταμάχητη σκεπή και προστασία του Αγίου, κατέφυγαν κατατρεγμένοι και κινδυνεύοντες τον έσχατο κίνδυνο οι Κερκυραίοι και ζήτησαν την σωτηρία.

Ανάλογη προς την προστασία του Αγίου υπήρξε απ’ αρχής και η ευσέβεια και η πεποίθηση των Κερκυραίων, προς τον ιερόν Σπυρίδωνα. Χαρακτηριστική, δια την αφοσίωση των Κερκυραίων στο ιερό Λείψανο, είναι η φράση ξένου ταξιδιώτη «ὁπόταν ὁ Ἅγιος Σπυρίδων ἐξήρχετο τῆς λειψανοθήκης του (ἐννοεί τᾶς Λιτανείας) ὅλη ἡ νῆσος ἐχόρευε». (3) Ενδεικτικό της ευλάβειας των Κερκυραίων προς τον Άγιο είναι και το έξης γεγονός. Περί το έτος 1797 ο λαός της Κερκύρας ενθουσιωδώς υποδέχθηκε τους Δημοκρατικούς Γάλλους ως ελευθερωτές. Εν τούτοις ο ίδιος λαός δεν δίστασε, μετά πάροδο δύο μόλις ετών, να σύμπραξη με τους Ρώσσους διά την αποπομπή των Γάλλων. Εις τούτο συντέλεσε κυρίως ο χλευασμός και η ασέβεια των Γάλλων προς το ιερό Λείψανο. Προκαλούσε φρίκη στον ευσεβή κερκυραϊκό λαό η ασεβής συμπεριφορά των ξένων, τους όποιους έβλεπαν «νὰ χλευάζωσι τὰς θρησκευτικάς των πεποιθήσεις καὶ τὴν λατρείαν των. Καὶ αὐτοὶ οὗτοι οἱ ἀρχηγοί,... δὲν ἔπαυον τοὺς σαρκασμούς διὰ τὴν εὐλάβειάν των (τῶν Κερκυραίων) πρὸς τὸν «παλαιὸν σκελετὸν» τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος». (4)

Έκφραση της ευγνωμοσύνης των Κερκυραίων προς τον Άγιο Σπυρίδωνα, δια τις πολλές ευεργεσίας του, είναι η καθιέρωση των Λιτανειών του σεπτού αυτού Λειψάνου, τέσσερις φορές κατά την διάρκεια του έτους και σε ανάμνηση τεσσάρων μεγάλων αυτού θαυμάτων.

Κατά τα πρώτα έτη της λιτανεύσεως αυτού το ιερό Λείψανο, ακάλυπτο φέροταν στην αγκαλιά ενός μόνου ιερέως. Τούτο γίνονταν μέχρι το έτος 1605, οπότε ο Πρωτοπαπάς Αρτέμιος Βούλγαρης (1605-1608) «ἔκρινεν ἀπρεπὲς» τούτο, και με δαπάνη δε του Κυπρίου Θωμά Μοτζάνεγα, κατασκευάσθηκε στη Βενετία η πρώτη λάρνακα («κρυσταλλίνη θήκη») του ιερού Λειψάνου. (5) Από έγγραφο σχετικό με την Λιτανεία των Βαΐων (1630), το όποιον καταχωρείται στον οικείο τόπο, γνωρίζουμε ότι κατά τον ΙΖ΄ αιώνα στις Λιτανείες λάμβαναν μέρος, υποχρεωτικώς και επί ποινή προστίμου είκοσι δουκάτων υπέρ του Ναού του Άγιου, τα λάβαρα (αγιόγραφα) των Ναών, οι συντεχνίες των ραπτών και των υποδηματοποιών με τα λάβαρα των, οι αδελφότητες της Υ.Θ. Σπηλαιωτίσσης και της Υ.Θ. Αντιβουνιωτίσσης, και ο Κλήρος με επί κεφαλής τον Πρωτόπαπα. (6) Κατά την εποχή της ενετοκρατίας στις Λιτανείες παρευρίσκονταν, εκτός των εγχωρίων αρχών, και οι βενετοί άρχοντες, ενίοτε δε και ο Λατινεπίσκοπος και ο Κλήρος του «κατὰ τὴν θέλησιν αὐτῶν ὡς ἰδιῶται». (7) Επίσης «κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν ἐκάστοτε τελουμένων λιτανειῶν τοῦ Ἁγίου, τὰ μὲν πλοῖα τοῦ Ἑνετικοῦ στόλου, μετακινούμενα ἐκ τοῦ λιμένος Γουβίου, ἔνθα ἠγκυροβολημένα διεχείμαζον, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἐν καιρῲ ἐιρήνης προέβαινον μέχρι τοῦ παλαιοῦ φρουρίου, ὡς συνοδεία, οὕτως εἰπεῖν, τῆς Λιτανείας καὶ πολὺ πλησίον τῶν τειχῶν τῆς πόλεως διερχόμενα, ἐπυροβόλουν συγχρόνως μετὰ πάντων τῶν φρουρίων.(8) Ὁ δὲ στρατός τῆς ξηρᾶς παρατασσόμενος ἐν τῇ πλατείᾳ ἀπέδιδεν ἐπίσης διὰ πυροβολισμῶν τὰς προσηκούσας εἰς τὸν Ἁγιον τιμάςς». (9) Την Κυριακή των Βαΐων 1796 «τὸ σκῆνος τοῦ πάτρονος τῆς νήσου, ὀρθόν ἐντὸς τῆς ὑαλίνης, μὲ γωνίας ἐξ ἐβένου, λειψανοθήκης του περιήγετο ἐπισήμως διὰ μέσου ὅλης τῆς πόλεως, ἐνῷ οἱ κώδωνες ἐσήμαινον ἠχηρῶς, τὰ πυροβόλα τοῦ παλαιοῦ φρουρίου ἀπήντων δι’ ὁμοβροντιῶν, οἱ στρατιῶται ἔρριπτον τοὺς μουσκετισμούς των καὶ αἱ γαλέραι καὶ αἱ γαλιόται, σημαιοστόλιστοι, ἡκολούθουν τὴν συνοδείαν κατὰ μῆκος τῆς παραλίας· οἱ ἀσθενεῖς ἀθρόοι ἤρχοντο νὰ ριφθῶσιν ὑπὸ τὴν λειψανοθήκην, μερικοὶ τῶν ὁποίων κατελαμβάνοντο ὑπ’ σπασμῶν, γεγονὸς ὅπερ ἐπέφερεν ἀσφαλῶς ὀλίγην σύγχυσιν εἰς τὴν τάξιν τῆς τελετῆς, ἀλλ’ ὑπέκαιε ταὐτοχρόνως τὸν εὐλαβῆ ἐνθουσιασμὸν τῶν παρεστώτων». (10) Σήμερα στην ιερή πομπή, η οποία σχηματίζεται οσάκις λιτανεύεται το σεπτό Σκήνωμα, λαμβάνουν μέρος, εκτός από τον ιερό Κλήρο της Κερκύρας, με επί κεφαλής τον Μητροπολίτη, αντιπροσωπείες των σχολείων Μ. Εκπαιδεύσεως, τα σώματα των Προσκόπων και των φιλαρμονικών της πόλεως και της υπαίθρου και αντιπροσωπείες των Ένοπλων Δυνάμεων. Την τιμητικότερη θέση στην ιερή πομπή κατέχει, ως είναι φυσικό, το άγιο Λείψανο, φερόμενο υπό τεσσάρων Ιερέων, υπό την σκεπή πολυτελούς χρυσοΰφαντης ουρανίας (baldacino). Στην συνέχεια παρατίθενται αναλυτικότερα τα σχετικά προς εκάστη των Λιτανειών.

1. Η Λιτανεία του Μ. Σαββάτου

Είναι η αρχαιότερα όλων των Λιτανειών, καθιερώθηκε δε εις ανάμνηση θαύματος, δια του οποίου Άγιος έσωσε τον λαό της Κερκύρας από μεγάλη σιτοδεία. Η διήγηση των θαυμάτων του Αγίου με τους έξης λόγους αναγράφει το γεγονός: «Τὸ πάλαι ποτέ, εἰς τὴν τῶν Κερκυραίων νῆσον στερουμένην τῶν πρὸς τὸ ζῇν ἀναγκαίων, καὶ κατακεκυριευμένην ἀπὸ βιαίαν πεῖναν, ὁ ἅγιος ἐχάρισε διὰ πλοίων, σίτους, ἐπιφανεὶς εἰς τοὺς πλοιάρχους καὶ προμηνύσας εἰς τούτους τὴν τῆς νήσου ἀνάγκην, κατὰ τὸ ἅγιον μέγα Σάββατον· διὰ τοῦτο λαμπρὸν καὶ τερπνὸν ἐτελέσθη τὸ τότε Πάσχα εἰς τὴν πρώην τεθλιμμένην νῆσον, μὲ τὴν τοῦ ἁγίου προμήθειαν». (11) Φανερώθηκε δηλαδή ο Άγιος εις τον ύπνο των πλοιάρχων εμπορικών πλοίων, τα οποία παράπλεαν την Κέρκυρα και τους ζήτησε να μεταφέρουν εις αυτήν τα φορτία του σίτου, τα όποια μετέφεραν αλλού. Οι πλοίαρχοι υπάκουσαν εις την υπόδειξη του Αγίου, και η Κέρκυρα σώθηκε από τον λιμό.

Δεν είναι γνωστό το έτος της τελέσεως του θαύματος, τότε της καθιερώσεως της Λιτανείας. Η παράδοση θέλει την Λιτανεία αυτή ως την πλέον παλαιά από όλες, όπως ήδη σημειώθηκε. Την 27^η Απριλίου 1753 ο Γενικός Προβλεπτής της Ανατολής Αντώνιος Λορεδάνος επικύρωσε με διαταγή του την αρχαία αυτή Λιτανεία, την επικύρωση δε του Προβλεπτού επιδοκίμασε δια θεσπίσματός της η Βενετική Γερουσία (1 Ιουνίου 1753). Ίσως η Λιτανεία να τελέσθηκε δια πρώτη φορά κάποιο Μ. Σάββατον προ του έτους 1553, κατά το όποιον αποφάσισε η Βενετική Κυβέρνησης «μετὰ τὴν δεινὴν σιτοδείαν τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, νὰ συστήσῃ δημοσίας Σιταποθήκας». (12)

Αξίζει εις το σημείο αυτό να αναφερθεί ότι κατά την Λιτανεία του Μ. Σαββάτου μαζί με το σεπτό Σκήνωμα του Αγίου λιτανεύεται και το ιερό Κουβούκλιο του Επιταφίου. Τούτο οφείλεται εις το έξης γεγονός. Κατά την διάρκεια της Βενετικής κατοχής της Κερκύρας (1386-1797) η Ορθόδοξος Εκκλησία υπέστη πολλές ταπεινώσεις. Μεταξύ τούτων ήταν και η κατόπιν Αποφάσεως της Βενετικής Γερουσίας (1574), απαγόρευση των Λιτανειών των ορθοδόξων κατά τις ημέρες, της οποίας τελούσαν αυτές οι λατίνοι· υποχρεώνονταν δε ο ορθόδοξος ιερός Κλήρος να λαμβάνει επίσημα μέρος στις τελετές των Λατίνων. Εξ αιτίας αυτής της αποφάσεως οι ορθόδοξοι περιέφεραν τον Επιτάφιο τους όχι το εσπέρας της Μ. Παρασκευής, άλλα το πρωί του Μ. Σαββάτου. Τούτο εξακολούθησε να γίνεται μέχρι το έτος 1799, όποτε η Ορθόδοξος Εκκλησία της Κερκύρας απέλαβε πλήρη ελευθερία, διατηρήθηκε όμως, ως έθιμο πλέον για τον Επιτάφιο του Ναού του άγιου Σπυρίδωνος.(13)

Η ιερά πομπή της Λιτανείας του Μ. Σαββάτου, διακρινόμενη ιδιαιτέρως διά την επιβλητικότητα της, εξέρχεται από τον Ναό την 9ην πρωϊνή, μετά δε την επιστροφή της εις αυτόν, το σεπτό Λείψανο εκτίθεται εις νυχθημερινό προσκύνημα μέχρι του απογεύματος της Τρίτης της Διακαινησίμου εβδομάδος.

2. Η Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων

Το φθινόπωρο του έτους 1629 η πανώλης μάστιζε την Ιταλία. Καθώς ήταν επόμενο, η τρομακτική νόσος μεταδόθηκε και στην Κέρκυρα, κατά τις τελευταίες ημέρας του έτους εκείνου. Ο κερκυραίος ιστορικός Ανδρέας Μάρμορας (1618-1684 ή 1688), ο οποίος, καίτοι εις παιδική ηλικία υπήρξε αυτόπτης μάρτυς της τραγικής καταστάσεως, ως εξής αφηγείται τα γεγονότα: «... Κατά την νύκτα των Χριστουγέννων εις τέσσερα μέρη της πόλεως ανακαλύφτηκαν σημεία πανώλης, με κίνδυνο, ένεκα της πυκνότητας του λαού, να μολυνθεί η νήσος ολόκληρος, διότι μέσα από τα τείχη δεν ήσαν μόνον οι κάτοικοι της πόλεως, αλλά και μεγάλος αριθμός χωρικών, οι όποιοι είχαν έλθει από διάφορα χωρία εις την εορτή. Χρησιμοποιήθηκαν, διά ν’ ανακόψουν τις ρίζες του κακού μέσα μεγάλα, εν τω μεταξύ δε οι Προβλεπτές επί της Υγείας (14) ερεύνησαν τον τρόπον, διά του οποίου θα μπορούσαν να ανακαλύψουν τον πρώτον σπόρο του κακού. Έπειτα από αυστηρές ανακρίσεις έμαθαν ότι ένας υπηρέτης του Όδηγητριανού Σαραντάρη, συναδέλφου τους, (15) μέσα εις δύο τουρκικά μαντήλια μετέφερε το μικρόβιο εις την οικεία του Κυρίου του, από οπού η ασθένεια μετεδόθηκε στις άλλες συνοικίες. Ο υπηρέτης εκείνος είχε λάβει αυτά τα λινά μαντήλια, άγνωστο από ποιο, από ένα πλοίο ξένο, το οποίον είχε λάβει ελευθεροκοινωνία, χωρίς ουδεμία υποψία πανώλης, επειδή δε του φάνηκαν ωραία, τα δώρισε στην κυρία, εκείνη δε τα τοποθέτησε σε ένα σεντούκι μιας κόρης της, η όποια έπειτα από ολίγο καιρό πέθανε. Έτρεξαν, καθώς συνηθίζεται, οι κυρίες στην κηδεία και εναγκαλιζόμενες την μητέρα και τις άλλες συγγενείς της νεκρής κόρης, μερικές προσβλήθηκαν από την ασθένεια, η όποια πλέον απειλητική εις περισσότερα μέρη παρουσιάσθηκε. Αμέσως ο Σαραντάρης με την οικογένειά του οδηγήθηκαν στο Λαζαρέτο, (16) και ως συνένοχος δια το κακό, αλλ’ όμως αθωότατος, έλαβε από τους συναδέλφους του, και τους δημοσίους αντιπροσώπους την εις θάνατον καταδίκη, η όποια και εκτελέστηκε, προς μεγάλη λύπη των Ευγενών, οι όποιοι σχεδόν όλοι, είχαν αυτόν ως δικηγόρο των. Τον μετέφεραν έξω από το Λαζαρέττο, και τον διέταξαν να εξομολογηθεί σε ένα κληρικό, τον όποιον είχαν οδηγήσει διά αυτό τον σκοπό με μία λέμβο, αφού δε εξομολογήθηκε τον φόνευσαν δια τυφεκισμού. Έτσι ο Σαραντάρης χωρίς υπεράσπιση, χωρίς ευσπλαγχνία, χωρίς έγκλημα έπεσε ένεκα του μίσους και όχι του σφάλματος.....

Ήταν δυνατόν ανάμεσα εις δύο υφάσματα να κρυφτεί η πανώλης, πώς όμως ο υπηρέτης δεν προσβλήθηκε πρώτος από την ασθένεια; πώς εις το πλοίο πού τα έφερε δεν φάνηκε σημείο του κακού; εγώ προσωπικά πιστεύω, ότι ο δηλητηριώδης όφις από την Ιταλία πήδησε εις την Κέρκυρα, η όποια στα ανθρώπινα μέσα προσέθεσε και τα θεία δια να τον διώξει από τα όριά της. Ο Άγιος Σπυρίδων, πού εν όσο ζούσε είχε κυριαρχία επί των όφεων μέχρι του σημείου να μετατρέπει αυτούς εις χρυσόν, παρεκλήθηκε· σε αυτόν άνδρες, γυναίκες και παιδία έτρεξαν με δάκρυα εις τους οφθαλμούς, και στεναγμούς στα χείλη, οι όποιοι έβγαιναν από την εσωτερική αφοσίωση της καρδίας. Ο Άγιος με τις προσευχές του έλαβε από τον Θεό την χάριν, η οποία με τον θάνατο εξήκοντα μόνον ανθρώπων, και όχι περισσοτέρων, φανερώθηκε την ημέρα των Βαΐων του 1630. Τα Βάϊα έφεραν την νίκη και με μία μεγαλοπρεπή λιτανεία οδηγήθηκε το Σώμα του Σπυρίδωνος εν θριάμβω· θρίαμβος δε υπήρξαν οι εορταστικές διακοσμήσεις, οι τάπητες εις τους δρόμους, οι σημαίες, οι εξέδρες, και ο τεράστιος αριθμός των ανθρώπων. Κατ’ έτος, την ημέρα αυτήν, με την ιδίαν μεγαλοπρέπεια εορτάζεται η ανάμνηση της ευεργεσίας του Ύψιστου, τη μεσιτεία του Αγίου, ο όποιος τον καιρό της επιδημίας φανερώθηκε σε πολλούς ασθενείς και τους υποσχέθηκε την υγεία. Στον Ναό του έκαμε ώστε κάθε νύκτα να φαίνεται ένα φως ως εις φανός, τον όποιον έβλεπαν οι φρουροί των Φρουρίων. Συνελλέγησαν πέντε χιλιάδες δουκάτα, ένεκα τόσων χαρίτων τα όποια καταναλώθηκαν στον εξωραϊσμό της Εκκλησίας πού περικλείει τα οστά (sic) εκείνου, ο οποίος ποτέ δεν είναι σκληρός στις ικεσίες των Κερκυραίων, ευσεβών προσκυνητών της εξαίρετου αξίας του». (17)

Η λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων τελέστηκε διά πρώτη φοράν κατόπιν αιτήσεως των Συνδίκων. (18) Εν συνεχεία οι Σύνδικοι με αναφορά των προς την «Περιφανεστάτην Κυβάρνησιν Κερκύρας», η οποία καταχωρείται εις την συνέχεια, ζήτησαν όπως καθιερωθεί διά κυβερνητικής αποφάσεως η Λιτάνευση του ιερού Σκηνώματος του Άγιου κατά την Κυριακή των Βαΐων εκάστου έτους.

«Περιφανεστᾶτη Κυβέρνησις Κερκύρας. (19)

Ἀφοῦ κατὰ διαταγὴν ὑμῶν, περιφανέστατοι κύριοι, ἐτελέσθη πάνδημος λιτανεία μετὰ τοῦ λειψάνου τοῦ ἐνδόξου Ἀγίου Σπυρίδωνος, τὴν παρελθοῦσαν Κυριακὴν τῶν Βαΐων, ἕνεκα τῆς πανώλους ἥτις εἶχεν ἐνσκήψει εἰς τὴν πόλιν ταύτην, καὶ θαυμασίως, διὰ τῆς χάριτος Κυρίου τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς μεσιτεύσεως τοῦ πολυτιμωτάτου καὶ ἱερωτάτου τούτου λειψάνου τοῦ ρηθέντος Ἁγίου, ἔπαυσε, καὶ ἐν ὀλίγῳ καιρῷ ἠλευθερώθημεν· ἐπειδὴ εἶναι νῦν πρέπον νὰ ἐξακολουθῇ ἡ τέλεσις τῆς ρηθείσης λιτανείας, κατὰ πᾶν ἔτος, τὴν αὐτὴν ἡμέραν τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων, ἵνα ἐν παντὶ χρόνῳ καὶ εἰς ἕνα ἕκαστον, οἱασδήποτε ἡλικίας ὄντα καὶ ἐσόμενον, τηρηθῇ ἐν τῇ μνήμῃ τὸ μέγα θαῦμα τοῦ ηὐλογημένου τούτου Ἁγίου, καὶ ἡ ρηθεῖσα λιτανεία νὰ τελῆται μετὰ τῆς αὐτῆς μεγαλοπρεπείας, καὶ τὸ ρηθὲν ἁγιώτατον λείψανον νὰ διέρχηται τὰ μέρη τῆς πόλεως, ὡς ἐγένετο τότε, ἀρχομένης τῆς ρηθείσης λιτανείας ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας, ὅπου μέλλει νὰ τελειώσῃ· ζητοῦμεν ἡμεῖς οἱ Σύνδικοι, ἐν ὀνόματι τῆς ἐντιμοτάτης ταύτης Κοινότητος, ἀφωσιωμένῃς δούλης ὑμῶν, περιφανέστατοι κύριοι, νὰ εὐαρεστηθῆτε νὰ διατάξητε, νὰ τελῆται ἡ λιτανεία αὕτη καθ’ ὅν τρόπον ἐτελέσθη τότε, εἰς δόξαν Κυρίου τοῦ Θεοῦ, εἰς τιμὴν τοῦ ρηθέντος Ἁγίου Σπυρίδωνος, καὶ πρὸς διάσωσιν τῆς Γαληνοτάτης Πολιτείας.'

Ἵνα δὲ, κατ’ οὐδένα καιρόν, οὐδεμία τῶν ἀδελφοτήτων ἐκείνων, αἵτινες συνεκρότησαν ἤδη τὴν λιτανείαν, δυνηθῇ νὰ ἀποσυρθῇ καὶ προφασισθῇ, ν’ ἀποφανθῆτε, ὑποχρεοῦντες αὐτὰς εἰς τὴν ρηθεῖσαν λιτανείαν, κατὰ τὴν ἁγιωτάτην ἐκείνην ἡμέραν, ἐπὶ ποινῇ εἰς οἱανδήποτε τῶν αὐτῶν ἀδελφοτήτων ἥθελε παρακούσῃ, δουκάτων εἴκοσιν, ἅτινα θέλουσι ληφθῇ ἀπὸ τοῦ ἐπιτρόπου τῶν ἐκκλησιῶν, καὶ τεθῆ εἰς τὸ ταμεῖον τῶν οἰκοδομῶν τοῦ ρηθέντος Ἁγίου.

Τὸ ἁγιόγραφον τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος – Τὸ ἁγιόγραφον τῶν ραπτῶν – Τὸ ἁγιόγραφον τῶν ὑποδηματοποιῶν – Οἱ ἀδελφοὶ τῆς ἐκκλησίας τῆς Δεσποίνης ἡμῶν τῆς Σπηλαιωτίσσης. Οἱ ἀδελφοὶ τῆς Δεσποίνης ἡμῶν τῆς Ἀντιβουνιωτίσσης – Τὸ ἁγιόγραφον τοῦ Ἁγίου Νικολάου - Ὁ Αἰδεσιμώτατος Πρωτοπαπᾶς μετὰ τοῦ Κλήρου αὐτοῦ». (20)

Αποτέλεσμα της ανωτέρω αιτήσεως των Συνδίκων της Κερκύρας υπήρξε η εξής απόφαση των αποτελούντων την Βενετική Κυβέρνηση της Κερκύρας.

«Τῇ 21 Ἰουνίου 1630.

Ἡ περιφανέστατη Κυβέρνησις ἐδρεύουσα κτλ. Θεωρήσαντες τὴν ἀνωτέρω αἴτησιν γενομένην παρὰ τῶν ἐντιμωτάτων κυρίων Συνδίκων τῆς μεγαλοπρεποῦς ταύτης Κοινότητος, οἱ περιφανέστατοι κύριοι παρεδέχθησαν καὶ ἐπιδοκίμασαν αὐτὴν ὡς ἔχει καὶ ὑπάρχει, ἀποφαινόμενοι, ἵνα κατ’ ἔτος καὶ ἐπὶ παντὸς τελῆται ἡ λιτανεία πανδήμως καὶ μετὰ τῶν ἀδελφοτήτων, ὡς ἐν τῇ αὐτῇ αἰτήσει δηλοῦται.

Ἰωάννης Πριούλης Βάϊλος

Νικόλαος Τζάνης Σύβουλος Ἰάκωβος Μανιάτης Γραμματεὺς τῆς Διοικήσεως

Ἰάκωβος Δὰ - Ρίβας Σύμβουλος Ἀρσένιος Πολίτης Γραμμ. τῆς Κοινότητος». (21)

Η Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων έχει την μακρύτερη διαδρομή, διότι διανύει την ορίζουσα την περίμετρο της πόλεως οδό, όπου ανυψώνονταν την εποχή εκείνη τα τείχη. (22)

Ως ανακοινώθηκε προσφάτως, (23) υπάρχει ασματική ακολουθία χειρόγραφος (24) αναφερομένη εις το θαύμα της απαλλαγής της νήσου από της πανώλης, όπου το θαύμα τούτο αποδίδεται όχι μόνον εις τον αγ. Σπυρίδωνα, αλλά και εις τον αγ. Αθανάσιο. Τούτο μαρτυρείται και εκ της ειδήσεως: «ἐν τῇ δευτέρᾳ Μαΐου, ἑσπέρας ἐν τῷ Μεγάλῳ Ἑσπερινῷ ψάλλομεν τὴν ἀκολουθίαν τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν καὶ πολιούχου Ἀθανασίου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας τοῦ Μεγάλου, διὰ τὴν ἀνακομιδὴν τοῦ Ἱεροῦ αὐτοῦ Λειψάνου κ α ὶ τ ὸ ἐ π ὶ τ ῇ λ ο ι μ ώ δ ε ι ν ό σ ῳ γ ε γ ο ν ὸ ς θ α ῦ μ α π α ρ ὰ τ ῶ ν Ἁ γ ί ω ν κ α ὶ π ο λ ι ο υ χ ῶ ν (sic) Σ π υ ρ ί δ ω ν ο ς κ α ὶ Ἀ θ α ν α σ ί ο υ», (25). Τα τροπάρια της Λιτής, ποίημα Γερμανού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, (26) συντέθηκαν, ως και άλλα πολλά τροπάρια της ακολουθίας, «κατὰ παράκλησιν καὶ αἴ'τησιν τοῦ εὐγενοῦς Κερκυραίου Νικολάου Βάραγκα». Ιδιαιτέρως αξίζει να προσεχτεί το υπόμνημα του συναξαρίου της εν λόγω φυλλάδας:

«Οὗτος (ὁ ἅγ. Ἀθανάσιος) ἦν ἐπὶ Κωνσταντίνου τοῦ μεγάλου, ἐν τῇ πρώτῃ συνόδῳ διάκονος (ὤν) τὸν Ἄρειον σοφοῖς λόγοις, καὶ γραφικαῖς ἀποδείξεσι καθελών, συγγράμματα μελισταγῆ τῇ Χριστοῦ ἐκκλησία καταλιπὼν εἰς στερέωσιν τῆς Ὀρθοδοξίας. Τελευτήσαντος δὲ Ἀλεξάνδρου Ἀλεξανδρείας ὁ Ἀθανάσιος τοῦ θρόνου διάδοχος γίνεται. Ὅσας δὲ τὰς ἐξορίας παρὰ Κωνσταντίνου διὰ τῶν αἰρετικῶν ὑπέστη ἀδύνατον γράψαι. Τεσσαράκοντα καὶ δύο χρόνους διωκόμενος καὶ ὑπὲρ τῆς πίστεως τὸν καλὸν ἀγῶνα (;) ἀνέπτη εἰς οὐρανούς. Τοῦτο τὸ ἱερὸν λείψανον εἰς τὴν Κωνσταντίνου ἀνακομισθὲν παρ’ Ἑνετικῶν (sic) ἐν τῇ λαμπρᾷ αὐτοῦ πόλει εἰσήχθη καὶ μέχρι τοῦ νῦν τερατουργῶν (sic) παρὰ τῶν ἐκεῖσε εὐσεβῶν τιμᾶται. Τούτου καὶ παλαιάν τινα εἰκόνα ἐν Κερκύρᾳ ἐν ναῷ περικαλλεῖ κειμένην, ἐν τῇ πόλει τιμᾷ, (sic) λ ο ι μ ο ῦ γ ὰ ρ φ θ ο ρ ο π ο ι ο ῦ σ ῦ ν τ ῷ θ α υ μ α σ τ ῷ Σ π υ ρ ί δ ω ν ι τ α ύ τα η ν ἔ σ ω σ ε καὶ παῖδα τινὰ Ἰωάννην ὀνόματι τοῦ τείχους, (ἐν ᾧ ὁ ρηθεῖς τοῦ ἁγίου ναὸς οἰκοδόμηται (sic) ἐκπεσόντα ἐρρύσατο. Τ ο ύ τ ο υ ἐ ν τ ῷ ν α ῷ κ α τ’ ἔ τ ο ς, ὡ ς σ υ ν ε ρ γ ά τ ο υ τ ο ῦ θ α ύ μ α τ ο ς τ ὸ ἱ ε ρ ὸ ν τ ο ῦ μ ε γ ά λ ο υ π ρ ο σ τ ά τ ο υ Σ π υ ρ ί δ ω ν ο ς λ ι τ α ν ι κ ῶ ς π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι λ ε ί ψ α ν ο ν, ἔ κ τ ο τ ε (τοῦ λοιμοῦ δηλονότι) τ ὰ ς ἀ φ ο ρ μ ὰ ς λ α β ὼ ν (sic)· ὁλονυκτίοις γὰρ δεήσεις (sic) τότε ἐν τοῖς ναοῖς τῶν ρηθέντων ἁγίων ἐποίουν, τ ὸ ἱ ε ρ ὸ ν π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ ε ς τ ο ῦ δ έ μ α ς κ α ὶ π α ν υ χ ὶ ἐ ν τ ῇ τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἀ θ α ν α σ ί ο υ μ ο ν ῇ ἀ π ο θ έ μ ε ν ο ι ἔ ψ α λ λ ο ν. ὅθεν καὶ αὐτήκοοι ἐν τῷ ἀέρι τὰς φωνὰς οἱ Κερκυραῖοι ἤκουον τοὺς ρηθέντας προστάτας ὀδυνηρῶς καλουμένους παρὰ τοῦ λοιμοῦ, σωματώδη γὰρ τινες τοῦτον ἑώρων (τὸν λοιμὸν δηλονότι) διὸ καὶ λυτρωθέντες τοῦ λοιμοῦ ἐορτὴν χαρμόσυνον κατὰ τὴν δευτέραν Μαΐου οἱ Κερκυραῖοι τελοῦντες εἰς δόξαν Χριστοῦ καὶ τοῦ δούλου αὐτοῦ Ἀθανασίου δοξάζουσιν ἀμφότερους τοὺς προστάτας». (27)

Εις την έκθεση των συνδίκων και την κυβερνητική απόφαση δια την Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων ουδέν περί του άγιου Αθανασίου αναφέρεται. Ούτε άλλωστε εξ άλλης πηγής γνωρίζουμε τι περί της τελούμενης «πανυχίδος» εις τον Ναό του αγίου Αθανασίου. (28) Ίσως η ολονύκτιος αυτή ακολουθία να ετελείτο κατά τα πρώτα. έτη μετά την τέλεση του θαύματος, ατόνησε όμως κατόπιν και περιορίσθηκε εις την σύντομο δέηση, η οποία γίνεται παρά την θέση του εν λόγω Ναού, κατεδαφισθέντος το 1808, κατά την Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων. Την απόδοση του θαύματος και εις τους δύο αγίους μαρτυρεί και αρχαία τοιχογραφία, ευρισκομένη εις τον Ναό του αγ. Αθανασίου, εις την κωμόπολη της Κορακιάνας, και την οποίαν δημοσιεύουμε. Εις αυτήν εικονίζονται οι άγιοι Αθανάσιος και Σπυρίδων, ενισχυόμενοι υπό της χειρός του Κυρίου, εκδιώκοντες τον λοιμό, ο όποιος ιστορείται ως πτερωτό τέρας επιγραφόμενο «η πανούκλα». Η τοιχογραφία φέρει την επιγραφή : «ὅτε ἐδίοξαν (sic) τὸ πάθος τῆς λοιμικῆς νόσου ἐκ τοῦ τόπου τούτου».

3. Η Λιτανεία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου

Το έτος 1673 εμφανίσθηκε και πάλι στην Κέρκυρα, και μάλιστα δύο φοράς κατά το αυτόν έτος, η πανώλη. Έντρομος ο λαός κατάφυγε στον Ναό και με δάκρυα επικαλέστηκε την μεσιτεία του Αγίου προς τον Κύριο. Και πάλι η θαυματουργική επέμβαση του θείου Σπυρίδωνος έσωσε τον λαό της νήσου και τους ασθενείς θεράπευσε και οριστικά κατάπαυσε την νόσο την 13 Ιουλίου του έτους εκείνου 1673. «Καὶ τῳόντι μέγα ἧτο τὸ θαῡμα» λέγει η διήγηση των θαυμάτων του Αγίου, «διότι πρῶτον μὲν κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς πανηγύρεως τοῦ ὑπὸ τοῦ Ἁγίου γενομένου θαύματος εἰς τὸν παραδόξως (...) ὀμματωθέντα Θεόδωρον, τῇ δεκάτῃ τρίτῆ τοῦ Ἰουλίου μηνός, ἔβλεπέ τις τοῦς ἡμιθανεῖς, ἐν τῷ ἅμα μὴ λοιμώττοντας πλέον· τὸ δὲ δεύτερον, κατ’ αὐτήν τὴν τῶν Βαΐων ἡμέραν τῆς ἐτησίου λιτῆς τοῦ μεγάλου Σπυρίδωνος, νὰ ἴδωσι πάλιν, ὤ τοῦ θαάματος, πεπαυμένον τὸν λιμόν». (29)

Εις το ανέκδοτο έργο του ιερομόναχου Πολυκάρπου Βούλγαρη «Σύνοψις τοῦτε βίου καὶ τῶν θαυμάτων τοῦ πανενδάξου Ἁγίου Σπυρίδωνος» αναφέρονται τα εξής: «Κατὰ τὸ ἔτος 1673 ἐνέσκηψεν ἡ πανώλης, λεγομένη «τῶν Τρυφεροῦ καὶ Καναλιώτου», πεισματώδης ἀνακαλυφθεῖσα ἐν τῷ προαστείῳ Γαρίτσης. Ἐπιτευχθείσης δι’ εὐχῆς τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου, ἐξέλιπε κατὰ τὰ τέλη του Ὀκτωβρίου ἡ νόσος. Τὸ δὲ πασιφανὲς θαῦμα ἧν τοιοῦτον. Διὰ μέσου σταθεροῦ φωτάς, τὸ ὁποῖον ἐπὶ τρεῖς συνεχεῖς νύκτας ἐβλέπετο ὲπὶ τῆς ἄκρας τοῦ κωδωνοστασίου τοῦ παρ’ ἀπάντων, διεκρίνετο ὁ Θαυματουργὸς Ἱεράρχης μετὰ Σταυροῦ ἐν τῇ χερί, καταδιώκων τὸ θανατικόν, τὸ ὁποῖον ἐφαίνετο ὥς περ φάσμα καὶ οὗτινος οἱ κλαυθμοὶ ἠκούοντο ὑπὸ τῶν κατοίκων». (30) Εις ανάμνηση του θαύματος τούτου, οι κάτοικοι της κώμης Κορακιάνα ανέγειρα τον υπάρχοντα ακόμη Ναό «ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος». (31)

Διά να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη των προς τον Άγιο, οι Κερκυραίοι ζήτησαν και καθιερώθηκε, δι’ αποφάσεως της Βενετικής Κυβερνήσεως, από 29 Οκτωβρίου 1673, ετησία Λιτανεία του σεπτού Σκηνώματος, τελούμενη κατά την πρώτη Κυριακή εκάστου μηνός Νοεμβρίου. (32)

4. η Λιτανεία της 11 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ

Το έτος 1717 η Βενετική Δημοκρατία βρίσκονταν σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. (33) Εις το πλαίσιο των εχθροπραξιών των δύο αντιμαχόμενων δυνάμεων υπήρξε και η πολιορκία της Κερκύρας από τους Τούρκους. Ο κίνδυνος του ανδραποδισμού και του αφανισμού δια της σφαγής ήταν μεγάλος διότι οι δυνάμεις των απίστων ήσαν ασυγκρίτως μεγαλύτερες των χριστιανικών. Παρά δε την στρατηγική δεξιότητα του διευθύνοντος τα χριστιανικά όπλα σάξονα στρατάρχη Ιωάννου Ματθία κόμητα Schulemburg, και παρά την γενναιότητα και την αυτοθυσία με την οποίαν αντιμετώπισαν τον επιδρομέα οι Κερκυραίοι και οι άλλοι χριστιανοί μαχητές, στο τέλος θα υπέκυπταν, εάν δεν επενέβαινε η θεία δύναμις, και πάλι δια της μεσολαβήσεως του ιερού Σπυρίδωνος, αποτελεσματικά υπέρ των υπερασπιστών της πόλεως. Η πολιορκία άρχισε την 24 Ιουνίου (ε.π.) 1716, τερματίστηκε δε την 11 Αυγούστου του έτους εκείνου δια της άτακτου αναχωρήσεως των επιδρομέων. Ιδού δε πώς αναγράφει το γεγονός η διήγηση των θαυμάτων του Άγιου :

«Πολέμου καὶ μάχης ὑπαρχούσης μεταξὺ Ἑνετῶν καὶ Ὀθωμανῶν, μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Πελοποννήσου, ἐφάνη εὔλογον εἰς τὴν εὐτολμίαν τοῦ στρατηγοῦ τῶν δυσσεβῶν Ἀγαρηνῶν νὰ καταδουλώσωσι καὶ τὴν Κέρκυραν. Ὅθεν κατὰ τὸ χιλιοστὸν ἐπτακοσιοστὸν δέκατον ἕκτον σωτήριον ἔτος, τῇ εἰκοστῇ τετάρτῃ Ἰουλίου, ἐπιδραμόντες οἱ σκληροὶ οὗτοι ἐπολιόρκησαν ἐξαίφνης τὴν πόλιν διὰ ξηρᾶς καὶ διὰ θαλάσσης. Ἀφοῦ δὲ ἤρχισεν ὁ βαρβαρικὸς πόλεμος, μὲ πῦρ καὶ μὲ σίδηρον κατέθλιβον τὴν πόλιν καὶ τοὺς πολίτες· καὶ μετὰ παρέλευσιν πεντήκοντα ἡμερῶν, ἐν αἷς σφοδραὶ μάχαι εἶχον γίνει, οἱ βάρβαροι ἐβουλεύθησαν νὰ συγκεντρώσωσι τὰς δυνάμεις των, καὶ νὰ ἐπανέλθωσιν κατὰ τῆς πόλεως Κερκύρας. Πάντες δὲ οἱ πιστοὶ μὲ στεναγμοὺς καὶ δάκρυα ἐν νυκτὶ καὶ ἡμέρᾳ, τὸν Ἱεράρχην ἱκέτευον. Ὅτε δὲ τὰ τῶν Ἀγαρηνῶν στρατεύματα, ἐπανῆλθον πρὸς ἐπίθεσιν εἰς τὸ ἀκρότειχον τῆς πόλεως, μετ’ ὁλίγον πολλοὶ ἐξ αὐτῶν κακοὶ κακῶς ἠφανίσθησαν, καὶ διὰ τῶν πρεσβειῶν τοῦ Ἱεράρχου διεσκορπίσθησαν. Μετὰ τοῦτο δὲ μεγαλυτέραν σκληρότητα καὶ ἀπάνθρωπον φόνον ἔπνεον οἱ βάρβαροι ἐπαπειλοῦντες ἐναντίον τῆς πόλεως ἄλλην ἐπιδρομὴν καὶ πανάλεθρον αἰχμαλωσίαν καὶ θάνατον. Αἱ δεήσεις δὲ καὶ αἱ προσευχαὶ ἀπὸ τοὺς πιστοὺς δὲν ἔλειψαν, διὰ τῶν ὁποίων μετὰ πολλῆς εὐλαβείας, ἐπεκαλοῦντο τὴν τοῦ κοινοῦ Πατρὸς προστασίαν καὶ σκέπην· διὸ καὶ τοῦ σκοποῦ δὲν ἀπέτυχον. Ἐνῷ λοιπὸν οἱ Κερκυραῖοι περιέμενον τὴν ἐκ τῶν βαρβάρων παντελῆ ἀπώλειαν, φαίνεται, ὄρθρου βαθέος, πρὸς τοὺς ἐχθροὺς ὁ μέγας πατὴρ ἡμῶν Σπυρίδων μετὰ πλήθους στρατιᾶς οὐρανίου καὶ, ἐπέχων εἰς τὴν δεξιὰν ἀστραπόμορφον ξίφος, ἐδίωκε μὲ θυμὸν αὐτούς. Τοιοῦτον λοιπὸν παράδοξον ἰδόντες οἱ Ὀθωμανοὶ στρατιῶται, εὐθὺς ἐτράπησαν εἰς φυγήν, καὶ συγκρουόμενοι μεταξύ τῶν ἐφοβοῦντο μήπως ἀοράτως πληγωθῶσιν. Ἔφυγον λοιπὸν καὶ συνετρίβησαν ἀπὸ φόβον, ἄνευ πολέμου, ἤ πυρός, ἤ μαχαίρας, ἤ ἄλλου τινὸς διώκοντος, εἰμὴ μόνης τῆς ἀοράτου δυνάμεως τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, διὰ τῶν θερμοτάτων εὐχῶν τοῦ θαυματουργοῦ Σπυρίδωνος. Ἀφοῦ λοιπὸν ἀνεχώρησαν τὰ πεζικὰ καὶ ἱππικὰ τάγματα, ἀπέπλευσε καὶ ὁ στόλος αὐτῶν· ἔτσι δὲ διέμενεν ἐλευθέρα ἡ Κέρκυρα. Τὸ δὲ πρωΐ ἐνῶ περιέμενον οἱ πολῖται τὴν συνήθη μάχην, δὲν εἶδον οὐδένα, εἰμὴ σιωπὴν καὶ ἡσυχίαν. Περίεργοι λοιπὸν ἐπελθόντες εἰς τὰς σκηνὰς τῶν ἐχθρῶν, ἐννόησαν τὸ θαῦμα· καὶ σκιρτῶντες μετ’ εὐφροσύνης, ἠγάλλοντο διὰ τὸ καινὸν καὶ παράδοξον· ἐπειδὴ ὄχι μόνον τοὺς ἔβλεπον τοὺς Ἰσμαηλίτας φεύγοντας, ἀλλὰ καὶ τὰ ὑπάρχοντα αῦτῶν ἐλαφυραγώγησαν· ἐκεῖνοι δὲ καὶ ἐνῷ ἔφευγον, ἀναφανδὸν ὡμολόγουν, ὅτι ἀπὸ τινα σεβάσμιον μοναχόν, δηλαδὴ τὸν Σπυρίδωνα, ὅς τις άνεφάνη εἰς τὸν αἰθέρα μὲ ἔνδοξον στόλον στρατιᾶς οὐρανίου, ἐτράπησαν εἰς ταχυτάτην φυγήν. Ἔδραμον δὲ πάντες μετ’ εὐλαβείας, εἰς τὸν τοῦ ἁγίου ναό ν, δοξάσαντες τὸν Θεὸν καὶ εὐχαριστοῦντες τὸν Ἱεράρχην». (34)

Εις ανάμνηση του θαύματος τούτου, και εις δόξαν του Παντοδυνάμου Θεού και τιμήν του προστάτου αγίου Σπυρίδωνος, καθιερώθη η κατ’ έτος και κατά την 11 Αυγούστου Λιτανεία του σεπτού Σκηνώματος του Αγίου, δι’ αποφάσεως του Βενετού Γενικού Καπιτάνου Κερκύρας Ανδρέου Πιζάνη, από 1930 Μαρτίου 1717, και η όποια παρατίθεται εν συνεχεία. (35)

«Ἐπὶ τῆς πολιορκίας τοῦ φρουρίου τούτου τῶν Κορυφῶν, ὁρατὴ ὑπῆρξεν ἡ προστασία τοῦ ἐνδόξου ἁγίου Σπυρίδωνος ὑπὸ τῶν ἰσχυρῶν μεσιτεύσεων τοῦ ὁποίου, κινηθεῖσα ἡ θεία εὐσπλαχνία, ἡθέλησε νὰ ποιήσῃ τόσον λαμπρότερον τὸ θαῦμα, ὅσον καθ’ ἣν ὥραν ἦτο μάλιστα ἐπικείμενος ὁ κίνδυνος, διὰ ἀπροσδοκήτου εὐτυχοῦς μεταβολῆς ἠκολούθησεν ἡ ποθητὴ ἐλευθέρωσις τοῦ αὐτοῦ φρουρίου, κατεσπευμένως τῶν πολεμίων ἀράντων τὸ στρατόπεδον καὶ ἐγκαταλιπόντων τὸ πυροβολικόν, τὰ πολεμοφόδια καὶ τὴν ἀποσκευήν. Πρὸς τὴν ἐνάργειαν τοσούτου θαύματος, πᾶσα καρδία καὶ πᾶσα διάνοια ὀφείλει νὰ προσπέσῃ προσευχομένη καὶ ἐν ταπεινότητι τὰς εὐχαριστίας αὐτῆς ἀποδίδουσα, νὰ καταδείξη τὸ μέγεθος ἅμα τῆς ἐνεργείας καὶ τοῦ κοινοῦ ὀφειλήματος. Καὶ ἐπειδὴ εἰς ταῦτα πρέπει νὰ προστεθῶσι τὰ ἀποτελέσματα δημοσίας, εὐλαβοῦς εὐγνωμοσύνης, κρίνει εὔλογον ἡ ἐξουσία αὕτη, νὰ καθιερώσῃ διηνεκῶς ἐπέτειόν τινα μνημόνευσιν τῆς εὐτυχοῦς ἐκείνης ἡμέρας, καθ’ ἣν εἴδομεν καταβεβλημένας τὰς προσπαθείας, ἐξηυτελισμένην τὴν ὐπερηφάνειαν, καὶ τοὺς βαρβάρους ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ φόβου αὐτῶν τραπέντας εἰς φυγὴν ὅτε μᾶλλον ἤλπιζαν νὰ ἐπιθέσωσι σκληρὸν ζυγὸν εἰς τοὺς λαοὺς τούτους καὶ νὰ ὑπερνικήσωσι φρούριον, ὅπερ ἐξασφαλίζει τὴν Χριστιανοσύνην κατὰ τῶν εἰσβολῶν αὐτῶν. Εἰς δόξαν λοιπὸν Θεοῦ τοῦ Κυρίου, καὶ εἰς τιμὴν τοὺ Ἀγίου ἀντιλήπτορος, δυνάμει τῶν παρόντων καὶ τῂ ἐξουσίᾳ τοῦ ἡμετέρου Γενικοῦ Καπιτανάτου ἀποφασίζεται, ὅτι κατὰ πᾶν ἔτος, τὴν ἀξιομνημόνευτον ἡμέραν τῆς 22 Αὐγούστου ἔ.ν., δηλαδὴ 11 ἔ.π., μέλλει νὰ ἐκτίθηται τὸ θαυματουργὸν λείψανον τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου, καὶ μετὰ τὴν τέλεσιν τῆς λειτουργίας νὰ φέρηται ἐν λιτανείᾳ κατὰ τὴν πόλιν, συνοδευόμενον ὑπὸ τοῦ κλήρου, τῶν δημοσίων παραστατῶν, καὶ τῶν ἀρχῶν τῆς αὐτῆς πόλεως μετὰ τῆς μεγίστης τοῦ λαοῦ ἀκολουθίας, ἵνα πάντες ἐπικαλῶνται διηνεκεῖς τὰς αὐτοῦ εὐλογίας, ὅπως καὶ κατὰ τὸ μέλλον προστατεύσωσι καὶ ὑπερασπίζωσι κατὰ τῶν ἐπιβουλῶν τῶν ἀπίστων, τὴν πόλιν καὶ τὴν νῆσον. Πρὸς πλειοτέραν δὲ λαμπρότητα καὶ χαρμοσύνην, πρέπει κατὰ τὴν τελετὴν ταύτην, τὸ Ἅγιον λείψανον νὰ χαιρετᾶται παρὰ τῶν φρουρίων καὶ παρὰ τῶν τυγχανόντων πλοίων, διὰ τῶν εἰς τὰς ἄλλάς λιτανείας τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου συνήθων πυροβολισμῶν, εἰς ἀθάνατον μαρτυρίαν τῆς ἕνεκα τοσοῦτον εὐτυχοῦς συμβάντος δημοσίας εὐγνωμοσύνης.

 

Ἀφιέρωσεν ἡ ἐξοχωτάτη Σύγκλητος μεγάλην λαμπάδα ἀργυρᾶν, ἵνα ὑπάρχῃ πάντοτε ἀναμμένη ἐνώπιον τοῦ Ἁγίου, καὶ πρὸς συντήρησιν θέλει προμηθευθῆ παρὰ τοῦ Δημοσίου, ἀπὸ ἔτος εἰς ἔτος τὸ ἀπαιτούμενον ἔλαιον. Πρὸς δὲ τούτοις, ἀναγνωρίζοντες ἡμεῖς εὔλογον ἐπίσης τὴν ἐξάσκησιν ἔργου τινὸς ἐλεημοσύνης πρὸς τοὺς πτωχούς, ὅπερ εἶναι ἡ πρᾶξις ἡ μᾶλλον εὐπράσδεκτος πρὸς τὸν Θεόν, θεσπίζομεν νὰ ληφθῶσι κατ’ ἔτος ἐκ τοῦ δημοσίου ταμείου, ρεάλια ἑκατὸν πεντήκοντα οἱουδήποτε νομίσματος, ἵνα διανεμηθῶσιν εἰς τοὺς πτωχοὺς τόσον Λατίνους ὅσον καὶ Γραικούς, εἰς τοὺς κατὰ τὴν πόλιν ἐπαιτοῦντας, καὶ εἰς τοὺς μένοντας εἰς τὰς ἑαυτῶν κατοικίας, παραδιδομένου τοῦ ἑνὸς ἡμίσεος τῶν χρημάτων τούτων εἰς τὸν περιφανέστατον κύριον Ἀρχιεπίσκοπον, (*) τοῦ δὲ ἑτέρου εἰς τὸν κύριον Πρωτοπαπᾶν, ἵνα ὁ μὲν πρῶτος ποιήσῃ τὴν διανομὴν εἰς τοὺς πτωχοὺς τῶν Λατίνων, ὁ δὲ δεύτερος εἰς τοὺς πτωχοὺς τῶν Γραικῶν τὴν αὐτὴν ἡμέραν τῆς λιτανείας ἐνώπιον τῶν παρασταῶν, (**) ἵνα ἐφελκύσωμεν πάντοτε μᾶλλον τὰς εὐλογίας τοῦ Ὑψίστου, καὶ τὴν μεσίτευσιν τοῦ Θαυματουργοῦ αῦτοῦ Ἁγίου, ὑπὲρ τῶν δημοσίων ὅπλων καὶ ὑπὲρ τῆς διηνεκοῦς διασώσεοος τοῦ φρουρίου τούτου καὶ τῆς νήσου, ὑπὸ τὸ κράτος τῆς Γαληνοτάτης Πολιτείας.

Τῶν παρόντων διατάζομεν τὴν ἐγγραφὴν ὅπου δεῖ, καὶ ἰδίως ἐν τῷ δημοσίῳ τούτῳ Ταμείῳ διὰ τὴν ἐπὶ παντός ἐκτέλεσιν αὐτῶν. Πρὸς πιστοποίησιν τούτων, κτλ.

Κέρκυρα τῇ 30 Μαρτίου 1717.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΙΖΑΝΗΣ

Γενικὸς Καπιτάνος». (36)

Δια την περίπτωση του θαύματος συντέθηκε πλήρης ασματική Ακολουθία ευχαριστήριος, η οποία εκδόθηκε μετά από δύο έτη. (37) Σχετικό δε προς το θαύμα είναι και το έξης επίγραμμα, «Πρὸς τὸν Μέγαν Προστάτην καὶ Εὐργέτην ἐν Κερκύρα Σπυρίδωνα», «εὐχαρίστου εὐλαβείας προσφώνημα τοῦ ταπεινοῦ, καὶ διὰ πολλοῦ ἐν κλίνῃ ἀσθενοῦντος Νικολάου Βουβουλίου»: (38)

Καὶ πόσῳ, Οὐρανόφρων, πλουτίζων θαύμασι Κόσμον,

Θάμβεϊ ἐκπλήσσεις Χριστοσεβῶν πραπίδας!

Σῇσι γὰρ ἱκεσίῃς Πολιορκία ὤλετ’ ἀπηνής,

Θρῄξ ὅτ’ ἐπιδρομάδην ᾤχετο δειμαλέος.

Παμβασιλεῖ ᾄδειν Ἐπινίκια, καὶ Σὲ γεραίρειν

Εἰκός, ἰδ’ ἐγγράψαι Σώματι Θειοδότῳ.

Ἑλλαδικῶν Πρόβολος, πιστῶν καὶ ὑπέρμαχος ἄκρος,

Φαιάκων ῥύστης, Ἀδριακῶν φύλακος.

Δείγματα ευγνωμοσύνης διά το θαύμα τούτο αποτελούν και τρεις κανδήλες ευρισκόμενες μέχρι σήμερα στο Ναό του αγίου Σπυρίδωνος. Εκ τούτων η πρώτη, περί της οποίας γίνεται λόγος και εις την απόφαση του Α. Πιζάνη, αργυρά επτάφωτη, είναι αφιέρωμα της Βενετικής Συγκλήτου. Κρέμεται στο δυτικό μέρος του Ναού, προ του γυναικωνίτη και φέρει την επιγραφή:

OB

SERVATAM CORCYRAM

DIVO SPIRIDIONI TVTELARI

SENATUS VENETYS

ANNO MDCCXVI (39)

Αργυρή κανδήλα ελαίου με εφτά λυχνάρια, βενετική τέχνη. Αφιερωμένο στον Άγιο από το Σενάτο της Βενετίας για τον τερματισμό της πολιορκίας της Κέρκυρας το 1716. Έχει τρεις φορές την επιγραφή: «OB / SERVATAM CORCVRAM / DIVO SPIRIDIONI TVTELARI / SENATVS VENETVS / ANNO MDCCXVI». Ναός του Αγίου Σπυρίδωνος. (Πηγή: Arte Bizantina e Post-Bizantina a Corfu. Monumenti, Icone, Cimeli, Civilta.Corfu 1994, σελ. 181)

Η δεύτερη κρέμεται προς της βόρειας πύλης του Ναού, είναι αργυρή, υπερβαίνει δε κατά το μέγεθος όλες τις κανδήλες του Ναού. Αφιερώθηκε από τους Βενετούς ευγενείς, καθώς μαρτυρεί η εγχαραγμένη εις αυτήν επιγραφή:

DIVO

SPIRIDIONI TVTELARI

VTRAQVE CLASSE

PROTECTA

ANDREA PISANI SVPREMO

DVCE

VTRIVSQVE CLASSIS

NOBILES

EX VOTO

ANNO MDCCXVII (40)

Αργυρή κανδήλα ελαίου. Κατασκευασμένο στην Βενετία και αφιερωμένο από τους αξιωματικούς του Βενετικού στόλου και από τον Καπιτάνο Στρατηγό Αντρέα Πισάνι το 1717, για την προστασία του Αγίου στις πολεμικές επιχειρήσεις του προηγούμενου έτους (1716). Επιγραφή: «DIVO / SPIRIDIONI TVTELARI / VTRAQVE CLASSE / PROTECTA / ANDREA PISANI SVPREMO / DVCE / VTRIVSQVE CLASSIS / NOBILES / EX VOTO / ANNO MDCCXVII». Ναό τους αγίου Σπυρίδωνος. (Πηγή: Arte Bizantina e Post-Bizantina a Corfu. Monumenti, Icone, Cimeli, Civilta.Corfu 1994, σελ. 184).

H τρίτη κανδήλα κρέμεται προ της νότιας πύλης του Ναού, ανεπίγραφος, είναι δε αφιέρωμα των πολιτών εκ συνεισφοράς και ονομάζεται κατά παράδοση «χώρα», προφανώς διότι έγινε δια δαπάνης των κατοίκων της πόλεως, την οποίαν οι Κερκυραίοι ονομάζουν χώρα.

Κατά την Λιτανεία της 11 Αυγούστου παρατηρείται και η μεγαλύτερα συρροή των προσκυνητών. Μετά την επιστροφή της ιεράς πομπής εις τον Ναό, το σεπτό Λείψανο εκτίθεται εις προσκύνηση μέχρι του απογεύματος της 13 Αυγούστου. (41)

Γενικώς οι Λιτανείες του ιερού Λειψάνου διακρίνονται διά την μεγαλοπρέπεια και την τάξη. Από της καθιερώσεως των μέχρι και σήμερον αποτελούν εν ταύτω ιερές όσον και λαμπρές τελετές μοναδικές εις την Ελλάδα τουλάχιστον. Κατά το μακρό χρονικό διάστημα των ξενικών κατοχών εις την Κέρκυρα, υπό πάντων των στρατευμάτων, ιδιαιτέρως δε των βενετικών αδιαλείπτως αποδόθηκαν οι οφειλόμενες στρατιωτικές τιμές εις τις Λιτανείες του Άγιου Λειψάνου, (42) και η συνοδεία αυτών υπό των στρατιωτικών μουσικών. Μοναδική περίπτωση διακοπής της συμμετοχής του στρατού και της μουσικής εις την Λιτανεία του Άγιου Σπυρίδωνος, υπήρξε η, κατόπιν διαταγής της Αγγλικής Κυβερνήσεως, απαγόρευση κατά το έτος 1837. Έτσι η Λιτανεία της 11 Αύγουστου του έτους εκείνου ήταν πενιχρά., σημειώθηκε μάλιστα και επεισόδιο, όταν κατά την στιγμήν της δεήσεως υπέρ της Βασιλίσσης Βικτωρίας, εμπρός εις το Αρμοστείο (σημ. Ανάκτορα της πόλεως), μερικοί νέοι εις ένδειξη διαμαρτυρίας έριξαν τις λαμπάδας των εναντίον του παρακολουθούντος Βρετανού Αρμοστή Δούγκλα. Το γεγονός τούτο είχε και το αγαθό αποτέλεσμα. Εννέα φιλόμουσοι Κερκυραίοι αποφάσισαν και ίδρυσαν μουσικό σώμα υπό την επωνυμία «Φιλαρμονικὴ Ἐταιρεία Ἅγιος Σπυρίδων», με κύριο σκοπό την συνοδεία στις Λιτανείες του σεπτού Σκηνώματος, σκοπός ο οποίος πραγματοποιήθηκε το πρώτο κατά την Λιτανεία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου 2]14 του έτους 1841. (43)

Εκτός από τις συνήθεις Λιτανείες, εις διάφορες εξαιρετικές περιστάσεις, λιτανεύτηκε εκτάκτως το ιερό Λείψανο του Αγίου κατά το παρελθόν. Έτσι

1. την 9 Φεβρουαρίου 1743, λιτανεύθηκε το σεπτό Σκήνωμα «διἀ τὴν συναρωγῇ τοῦ Ἁγίου Λειψάνου διάσωσιν τῆς νήσου ἐκ παντελοῦς καταστροφῆς, τὴν ὁποίαν ἠπείλησεν ὁ κατὰ τὴν εἰρημένην ἡμέραν ἰσχυρότατος σεισμός».(44)

2. Επίσης (κατά τις σημειώσεις του Νικολάου Αρλιώτη) (45) «τῇ 27 (Μαρτίου) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς (1779 ἔτους), ἡμέρᾳ Κυριακῇ, ἐτελέσθη λιτανεία τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος, καθιερωθεῖσα διὰ τὴν ἔκ τῆς κυριαρχίας τῶν Γάλλων ἀπελευθέρωσιν...». (46)

3. «Τῇ (4 Μαρτίου 1800) δευτέραν Κυριακὴν τῆς τεσσαρακοστῆς ἐτελέσθη, ὡς τὸ προηγούμενον ἔτος, ἡ διὰ τὴν ἔξωσιν τῶν Γάλλων λιτανεία...». (47)

4. «Τῇ δὲ 12 Δεκεμβρίου (δηλ. τοῦ ἔτους 1804) ἐτελέσθη μεγαλοπρεπὴς λιτανεία τοῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος, διαρκούσης τῆς ὁποίας ἦσαν παρατεταγμένα...τὰ ρωσσικὰ στρατεύματα». (48)

(Πηγή: Ο Ιερός Σπυρίδων, Αθανάσιος Χ. Τσίτσας, πρωτοπρεσβύτερος, Κέρκυρα 1967, σσ. 50 - 64)

(1) Ο Λ. Σ. Βροκίνης (μν. εργ. σελ. 54 κε.) παραθέτει έγγραφο, υπό ημερομηνία 5 Αύγ. 1524 (MDXXIIII Die V Augusti), το οποίο παρέλαβε από το «Monumenta historiae Hellenicae» (τ. 5, σελ. 260) του Κ. Σάθα, και το οποίο αποτελεί την δοθείσα «ὑπὸ τῆς Ἑνετικῆς Γερουσίας... τῇ Κερκυραϊκῇ Κοινότητι» άδεια , «πρὸς ἀνέγερσιν ἔξωθι τῆς (νῦν) πόλεως, τοῦ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου πρώτου ναοῦ». Σε σχετική προς το εν λόγω έγγραφο παράγραφο ο Λ. Σ. Βροκίνης γράφει επί λέξει τα έξης: «... ἐν τῇ ἐγγράφῳ ἀδείᾳ ταύτῃ, χρονολογουμένῃ ἀπὸ τοῦ 1524 ἔτους, μνεία γίνεται τῆς μαστισάσης τὴν ὅλην νῆσον βρωτολοιγοῦς πανώλους ἐπὶ τῇ ἐξ αὐτῇς διὰ θαύματος τοῦ Ἁγίου τῆς νήσου ἀπολυτρώσει, ἧς ἕνεκεν ἔκτοτε εἶχε καθιερωθεῇ ἡ πρώτη καὶ ἀρχαιοτέρα τῶν λιτανειῶν τοῦ πολιούχου Κερκύρας Ἁγίου δηλονότι ἡ Βαϊφόρος». Αλλά στην περίπτωση αυτή ο Λ. Σ. Βροκίνης περιπίπτει εις σφάλμα, διότι η λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων τελείται μεν επί της διάσωσης του λαού της Κερκύρας από την πανώλη, η οποία όμως ενέσκηψε στην νήσο τον Δεκέμβριο του 1629, όπως άλλωστε και αυτός ο Βροκίνης μαρτυρεί (αυτόθι σελ. 6), και όχι προ του έτους 1524. Επίσης η Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων δεν είναι «ἡ πρώτη καὶ ἀρχαιοτέρα», τέτοια είναι εκείνη του Μ. Σαββάτου, όπως επίσης σημειώνει ο Λ. Βροκίνης, εν σελ. 13. Εν τούτοις το κείμενο μιλεί σαφώς περί λιμού. «…de poter fabricar una chiesa ad honor et reverential del gloriosissimo et miracoloso corpo de Sancto Spiridon, qual si trova corporaliter et integro, come pluries ha mostrato et manifestato li sui miracoli et maxime nel m o r b o p r e c e d e n t e qual mediante la sua gratiaha liberato il suo fidelissimo popolo» (= να μπορέσουν ν’ ανεγείρουν ένα ναό εις τιμή και σεβασμό του ενδοξοτάτου και θαυματουργού λειψάνου του αγίου Σπυρίδωνος, το οποίο ευρίσκεται σωματικά και ακέραιο , και πολλές φορές έδειξε και φανέρωσε τα θαύματά του, κυρίως δε κατά τον προλαβόντα λοιμό, από τον όποιον διά της χάριτος του ελευθέρωσε τον πιστότατο λαό του). Αναμφιβόλως πρόκειται περί μαρτυρίας θαύματος του ιερού Σπυρίδωνος, διά του όποιου έσωσε τον λαό της Κερκύρας από λοιμό, ο όποιος είχε ενσκήψει ολίγον προ του 1524.

(2) «Διηγούνται, ότι τω 1537 ο σουλτάνος Σουλεϊμάν, την στιγμήν κατά την οποία έμελλε να θριαμβεύσει της μακράς των κατοίκων, αντιστάσεως, απωθήθηκε χάρη στην καταφανή επέμβαση του Αγίου και, θαύμα αυτού μεγαλύτερο, του προσέφερε χρυσή λυχνία και εν εισόδημα προς συντήρησή της, ευγνοομονών ότι του προετοίμασε μία έντιμη ήττα ν. Επεδείκνυαν ακόμη, τις παραμονές της Επαναστάσεως, την λυχνία αυτήν, η οποία μετά πλήθους άλλων χρυσών λυχνιών, και προ παντός αργυρών, στόλιζε το ιερόν του» (Έμμ. Ροδοκανάκη, ο Βοναπάρτης και οι Ιόνιοι Νήσοι, Κέρκυρα 1937, σελ. 25).

(3) ένθ. ανώτ. σελ. 70.

(4) ένθ. ανώ. σελ. 67. «...ο ναύαρχος Ουσάκωφ είχε εξορκίσει τους χωρικούς, εν ονόματι του Άγιου Σπυρίδωνος, να προσέλθουν αρωγοί στους συμμάχους, αν όχι πολεμώντας στην πρώτη γραμμή, κομίζοντας τουλάχιστον σάκους χώματος και δέματα φρύγανων την στιγμήν της επιθέσεως» (αυτ. σελ. 182-183).

(5) βλ. «Αληθής Έκθεσης» κτλ. σελ. 56.

(6) ένθ. Ανώτ. σελ. 57. πρβλ. και Λ.Σ. Βροκίνη, μ ν. εργ. σελ. 8.

(7) «Not ache per l’ ordinamento li Rettori vanno a buon hora in ditto giorno al Duomo dove si fa la cerimonia della festa dell’ Olivo per venire poi in detta Processione, nella quale non interviene l’ illustissimo Arcivescovo, ne alcun Religioso Italiano, se non quando volessero come privato». (G. Pojago μν. εργ. σελ. 174).

(8) Και σήμερα κατά την ώρα της «δεήσεως», η οποία τελείται προ της πύλης του π. φρουρίου ρίπτονται εξ αυτού 21 κανονιοβολισμοί.

(9) Λ. Σ. Βροκίνη, μν. έργ. σελ. 52.

(10) Εμ. Ροδοκανάκη, μν. έργ. σελ. 42 - 43

(11) Ασματική Ακολουθία και Βίος... υπό Μητροπολίτου Μεθοδίου, σελ. 106.

(12) Λ. Σ. Βροκίνη, μ ν. εργ. σελ. 13.

(13) βλ. Σ. Κ. Παπαγεωργίου, Ιστορία της Εκκλησίας της Κερκύρας, Κέρκυρα 1920 σελ. 59.

(14) Preveditori alla Sanita. Ήσαν τρεις και εκλέγονταν κατ’ έτος από το Συμβούλιο των 150 ευγενών (conclave), διά την προστασία της δημοσίας υγείας, βλ. Σ. Μ. Θεοτόκη. Αναμνηστικό τεύχος κλπ. Μέρος Α΄ Ενετοκρατία. Κέρκυρα 1914, σελ. 9-10.

(15) Διότι ήταν ένας από τους Προβλεπτές.

(16) Λοιμοκαθαρτήριο, μικρό νησί στον κόλπο της Κερκύρας, έναντι της πόλεως.

(17) A. Marmora, Della Historia di Corfu. Venetia MDCLXXII. pp. 389 – 391. Σχετικώς προς την επιδημία εκείνη γράφει και ο Σ. Θεοτόκης, μν. εργ. σελ. 62.

(18) Εντόπιοι άρχοντες, αντιπρόσωποι της Κερκυραϊκής Κοινότητος. Κατ’ αρχάς, τέσσερις, βραδύτερον δε τρεις, εκλέγονταν κατ’ έτος από το Συμβούλιο των 150 βλ. Σ. Μ. Θεοτόκη, μνημ. έργ. σελ. 9.

(19) Το ιταλικό κείμενο της αναφοράς των Συνδίκων βλ. εν G. Pojago, μν. εργ. Τ. Ι, σελ. 173

(20) βλ. Ν. Βούλγαρη: «Ἀληθὴς Ἔκθεσις», σελ. 56—57 εν υποσ. η τελευταία παράγραφος της αιτήσεως των Συνδίκων αναφέρεται εις την σύνθεση της ιερής πομπής της λιτανείας, τα ονομαζόμενα δε «ἁγιόγραφα» είναι τα λάβαρα των εκκλησιών και των συντεχνιών της πόλεως, τα οποία στην Κέρκυρα ονομάζονται και Σκόλες πρβλ. και G. Pojago, μν. εργ. Τ. Ι. σελ. 174, σημ. της 7 Ιουνίου 1630 (S.N.)

(21) βλ. Λ. Σ. Βροκίνη, μν. έργ. σελ. 8—9. το Ιταλικό κείμενο βλ. εν G. Pojago, μν. έργ. τ. Ι, σελ. 173 -174

(22) «Nota in questa Processione per ordinario e stato ordinate di farla, principiando dalla Chiesa di San Spiridione, dalla parte del campaniele, e va fuori in spianata verso mandrachio, e di la si va alla casa dove suole habitar il proveditor d’ armata circondando le mura, e di la alla chiesa di Platitera, si passa poi d’ avanti le porte de’ restelli di fortezza, e si va al salizzo dove sono le case del Festa, e si finisce alla Chiesa del Santo». (ενθ., ανωτ)

(23) Μ. Δαπέργολα ιερέως: Αφερωμένη και εις τον Άγιο Αθανάσιο η Λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων. Εφημ. «Κερκυραϊκά Νέα», αριθμ. 846. 28 Σεπτ. 1964.

(24) «Φιλάδα (sic) ακολουθίας Αγίου Αθανασίου Σπυρίδωνος και Αρσενίου εγράφη το 1760» σημ. εις το περικάλυμμα της ακολουθίας, ένθ. ανώτ.

(25) ένθ. άνωτ.

(26) Τα τροπάρια είναι ψευδεπίγραφα, διότι από του Γερμανού Γ΄ (1215) μέχρι του Γερμανού Δ΄ (1842 αρχή α΄ πατριαρχίας), ουδείς άλλος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως με το όνομα αυτό υπήρξε. Προφανώς ο ανώνυμος συνθέτης των ύμνων αυτών επιζήτησε να τους παρουσίαση ως έργο ονομαστού εκκλησιαστικού υμνωδού, τα εμφάνισε δε ως συνδέσεις του Γερμανοί» παρασυρθείς πιθανώς εκ του γεγονότος, ότι εις την ακολουθία της β΄Μαΐου, εν τω Μηναίω, υπάρχει δοξαστικό της Λιτής, ποίημα «Γερμανού Πατριάρχου», τούτο δε είναι όντως έργο του Γερμανού Α΄, ο όποιος όμως επατριάρχευσε κατά τα έτη 715 - 730. εις χργρ. κατάλογο βιβλίο και αντικειμένων σχετικών προς τον αγ. Σπυρίδωνα (υπό ιερ. Μ. Δαπέογολα 1966 αριθ. 14) αντί του «Γερμανού» υπάρχει «Αθανασίου». Εάν είναι ορθό το δεύτερον τότε ίσως πρόκειται περί του οικ. Πατριάρχη Αθανασίου Γ΄ του Πατελλαρίου 1634, 1651.

(27) Μ. Δαπέργολα Ιερέως, μν. εργ.

(28) Εις τούτο τον Ναό, ως γνωστό, κατετέθη το πρώτον το ι. Λείψανο του αγ. Σπυρίδωνος (βλ. «Ἀληθὴς Ἔκθεσις» σελ. 17).

(29) Ασματική Ακολουθία κλπ. εκδ. Μητροπ. Μεθοδίου, σελ. 107.

(30) «Nell’ anno 1673 scoppio la peste detta «del Trifero e del Canalioti», scopertasi orgogliosa nel borgo della Castrades. Impetrata la grazia del Santo cesso nella fine d’ Ottobre il morbo. Ed il miracolo fu tale ed evidente. Mediante un costante lume, che per tre notti continue se vedeva da tutti alla cima del Campanile suo, scorgevasi il taumaturgo Ierarca con Croce on mano che fugiva la morte che cedevasi qual orrido spettro, ed I clamore del medesimo udivansi dagli habitanti…» (Λ. Σ. Βροκίνη, μν. εργ. σελ. 29).

(31) «1673 Anno Pestilenziale in Corfu. Gli abitanti di Corachiana sciolgono il voto per la deliberazione dalla Peste ed erigono un tempio a San Spiridione» (εκ των ιστορ. σημ. του Ρωμανού. ενθ. ανωτ. σελ. 28).

(32) ενθ. ανωτ, σελ. 27. Κατά το έτος 1685 στην Λιτανεία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου παρακολούθησε και ο Βενετός Στρατάρχης Φραγκίσκος Morosini (αυτ. σελ. 52).

(33) Ο πόλεμος κηρύχθηκε την 7 Δεκεμβρίου 1715, όταν οι Τούρκοι κατέλυσαν την συνθήκη του Κάρλοβιτς (26 Ιανουαρίου 1699), ανακατέλαβαν την Πελοπόννησο και στράφηκαν εναντίον των άλλων ενετικών κτήσεων.

(34) Ασματική Ακολουθία κλπ. εκδ. Μητρ. Μεθοδίου σελ. 107 -108.

(35) Το ιταλ. κείμενο βλ. εν G. Pojago, μν. έργ. τ. Ι σελ. 426 - 427, όπου λείπει μία πρόταση.

(*) Εννοεί τον Λατινεπίσκοπο.

(**) Δημόσιοι παραστάτες, και απλώς παραστάτες ονομάζονταν οι Βενετοί Κυβερνήτες, ως αντιπροσωπεύοντες το κυρίαρχο Κράτος.

(36) Λ.Σ. Βροκίνη, μν. έργ. σελ. 16 κ.ε.

(37) «Ἀκολουθία τοῦ ἐν Κερκύρα κατὰ Ἀγαρηνῶν ὑπερφυοῦς θαύματος τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Σπυρίδωνος τοῦ θαματουργοῦ, συντεθεῖσα εἰς ἔπαινον τοῦ ἁγίου, καὶ ἀφιερωθεῖσα τῷ εὐγενεστάτῳ καὶ ἐκλαμπροτάτῳ κυρίῳ Ἰωάννῃ Ῥοδοστάμῳ, ἄρχοντι ἀξιωτάτῳ τῷ Κερκυραίῳ, εἰς δὲ τῶν πιστῶν ὠφέλειαν τύπῷ δοθεῖσα. Ἐνετίῃσιν, ἔτει σωτηίῶ ᾳψιη΄., παρὰ Νικολάῳ τῷ Σάρῳ. Con licenza de’ Superiori.»

(38) «Θεία καὶ ι. Ἀκολουθία τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Σπυρίδωνος. Ἑτίῃσι ᾳψιζ΄ (1717)» σελ. 6.

(39) «Διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς Κερκύρας ἡ Ἐνετικὴ Σύγκλητος (ἀφιερώνει) εἰς τὸν Πολιοῦχον Ἄγιον Σπυρίδωνα, κατὰ τὸ ἔτος 1716». Σχετικά με την κανδήλαν βλ. Α. Τσίτσα, Οι Επιγραφές του Ναού του Αγίου Σπυρίδωνος, Κέρκυρα 1966, σελ. 24 κε.

(40) «Εἰς τὸν Πολιούχον Ἅγιον Σπυρίδωνα, διὰ τὴν προστασίαν, τὴν ὁποίαν ἔλαβον οἱ δύο στόλοι ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν τοῦ Ἀνδρέου Πιζάνη, ὑπὰτου ἀρχηγοῦ καὶ τῶν δύο στόλων, οἱ εὐγενεῖς ἀφιέρωσαν κατὰ τὸ ἔτος 1717». Σχετικά εν εκτάσει. βλ. ανωτ. σελ. 26 κε.

(41) «Ἕνεκα τῶν εἰσέτι διαμενόντων ἐνταῦθα εὐαρίθμων Τούρκων καὶ ἑτέρων ἄλλων λόγων, δὲν ἐτελέσθη κατὰ τὴν 11 Αὐγούστου (τοῦ ἔτους 1799) ἡ συνήθης Λιτανεία». (Α. 2. Βροκίνη, μν. έργ. σελ. 12).

(42) βλ. Λ. Βροκίνη, μν. έργ. σελ. 50 κε.

(43) ένθ. ανωτ. σελ. 21 κε.

(44) ένθ. ανωτ. σελ. 5.

(45) ένθ. ανωτ. σελ. 11.

(46) ένθ. ανωτ. σελ. 5, στην υποσημείωση

(47) ένθ. ανωτ.

ΠΗΓΗ : http://www.apologitis.com/gr/ancient/agios_Spyridon_k.htm#ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

(48) ένθ. ανωτ.